Ευστάθιος Καβάσιλας: Ο Φιλόπατρις Διδυμοτείχης και Ιατροφιλόσοφος

Κείμενο του Ιωάννη Α. Σαρσάκη (Καστροπολίτη)

Ερευνώντας τον βίο του Μητροπολίτη Διδυμοτείχου Μελετίου Καβάσιλα^[1] (1860-1868 & 1874-1877), ανάμεσα σε άλλα πρόσωπα της εποχής, που έζησαν και έδρασαν στο Διδυμότειχο, ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε το πρόσωπο τουΕυσταθίου Παπασταύρου, ο οποίος (για τους λόγους που θα παραθέσουμε παρακάτω) έλαβε το επίθετο Καβάσιλας.

Βασική πηγή για τον βίο του Ευσταθίου Καβάσιλα αποτελεί οαείμνηστος Διδυμοτειχίτης δάσκαλος Δημήτριος Μανάκας, ο οποίος μαςδιασώζει πολλές πληροφορίες(τις παραθέτουμε με απόδοση στα νέα ελληνικά) :«Ο Ευστάθιος Καβάσιλας γεννήθηκε στο Διδυμότειχο και ήταν γόνος της οικογενείας των Παπασταυραίων. Το επώνυμο Καβάσιλας είναι επίκτητο κατά τον εξής περίεργο τρόπο. Ο Ευστάθιος Παπασταύρου είχε τελειώσει τη σχολική εκπαίδευση στο Διδυμότειχο, προφανώς την Αλληλοδιδακτική Σχολή. Διακρινόταν για την ευφυΐαν του, το ευθυτενές σώμα, το πάλλευκο πρόσωπο και το αριστοκρατικό γενικώς παράστημά του, αλλά και το ψυχικό του σθένος. Όταν είχε πεθάνει ένας Μητροπολίτης, προ της αφίξεως στο Διδυμότειχο του Μελετίου Καβάσιλα του Καλυμνίου, τον είχαν ενταφιάσει στην κατακόμβη του ναού της Μητροπόλεως, όπως συνηθιζόταν τότε. Μετά από τρία χρόνια παρέστη ανάγκη, να γίνει η ανακομιδή των λειψάνων στον χώρο, εκεί στον περίβολο της εκκλησίας, όπουβρίσκονται οι τάφοι των Αρχιερέων του Διδυμοτείχου. Ουδείς όμως τόλμησε να πλησιάσει το λείψανο, διότι η σορός μέσα στην υγρή κατακόμβη και λόγω της μη επαφής με την γη, καθώς έτσι τοποθετούνταν επάνω σε λίθινο θρόνο καθήμενοι οι θνήσκοντες Αρχιερείς, αν και παρήλθε τριετία, δεν υπέστη καμία αλλοίωση. Μόνον ο νεαρός Ευστάθιος 17ετών περίπου, με θάρρος, πλησιάζει το λείψανο και το τοποθετεί επάνω στο φορείο. Άπαντες εξεπλάγησαν με την τόλμη του νεαρού, ο δε αείμνηστος (Μητροπολίτης) Μελέτιος εκτιμώντας το θάρρος, τα πνευματικά και τα ψυχικά αυτού χαρίσματα, ανέλαβε να τον σπουδάσει με δικά του έξοδα ιατρό. Προ της αποπερατώσεως των σπουδών του, τον ονόμασε Καβάσιλα και μετά την απόκτηση του πτυχίου του, τον νύμφευσε με μία ανεψιά του, επ’ αδελφή, που το όνομά της ήταν Μαρία, με καταγωγή από την Κάλυμνο. Η Μαρία είχε τη φήμη τηςφιλανθρώπου και αγαθοεργούς οικοδέσποινας, μαζί της ο Ευστάθιος απέκτησε έξι παιδιά, έναν γιο τον Θεόφιλο, ο οποίος διετέλεσε διδάσκαλος και διευθυντής και πέντε θυγατέρες, οι οποίες είχαν μία καλή κοινωνική και οικογενειακή αποκατάσταση και τυγχάνουν επίλεκτα μέλη της σημερινής κοινωνίας του Διδυμοτείχου και αλλαχού»^[2].

Από το ανωτέρω περιστατικό με τον νεκρό μητροπολίτη, μπορούμε να συμπεράνουμε με μικρή απόκλιση την ημερομηνία γέννησης του Ευσταθίου Καβάσιλα, καθώς δεν υπάρχει ακριβής μαρτυρία.Προφανώς ο νεκρός μητροπολίτης είναι ο Μελέτιος Δ΄ Σίφνιος^[3] (1849-1860), ο οποίος εκοιμήθη στο Διδυμότειχο την 1^η Ιουνίου 1860 και τον διαδέχθηκε ο Μελέτιος Ε΄ Καβάσιλας, ο οποίος βέβαια όπως απέδειξε από τα αρχεία της Μητρόπολης Διδυμοτείχου ο αρχιμ. Νικόλαος Βαφείδης,ζούσε στο Διδυμότειχο ως ιερωμένος, ήδη από το 1947^[4], οπότε η φράση του Μανάκα : «Αποθανόντος ενός Μητροπολίτου, προ της αφίξεως ενταύθα του Μελετίου Καβάσιλα», δεν ισχύει. Επίσης παρακάτω γράφει, ότι : «παρέστη ανάγκη, μετά τριετίαν, να γίνει η ανακομιδή των λειψάνων» και καθώς στην ανακομιδή ήταν παρών ο Μελέτιος Καβάσιλας, συμπεράνουμε ότι αυτή έγινε το 1863. Ο Μανάκας προσδιορίζει την ηλικία του νεαρού τότε Ευστάθιου στα 17 έτη περίπου, οπότε ως ημερομηνία γέννησής τουμπορούμε να εικάσουμε το 1846(δηλαδή περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1840).

Όπως προαναφέραμε ο Ευστάθιος Καβάσιλας ήταν γέννημα θρέμμα Διδυμοτειχίτης,ο Δημήτριος Μανάκαςαναφέρει, ότι η οικία της οικογένειάς του βρισκόταν επάνω στο κάστρο του Διδυμοτείχου, πλησίον ενός πύργου^[5], η οποία τότε ονομαζόταν συνοικία Ισάρ, δηλαδή του φρουρίου/κάστρου από το τουρκικό Hisar. Επίσης με βάση τις πηγέςπληροφορούμαστε, ότι ο Ευστάθιος Καβάσιλας είχε και έναν αδερφό τον Ευάγγελο Παπασταύρου ή Παπαδόπουλο, ο οποίος ήταν δημοδιδάσκαλος και μετέπειτα έγινε και ιερέας^[6]. Και όσον αφορά τον υιό του Ευσταθίου Καβάσιλα, τον Θεόφιλο, σύμφωνα με τον ιατροφιλόσοφο και ιστοριοδίφη Κωνσταντίνο Κουρτίδη συγκαταλέγεται μεταξύ των δημοδιδασκάλων του Διδυμοτείχου, οι οποίοι : «ευδοκίμως και ευσυνειδήτως εργασθέντεςδιεκρίθησαν»^[7]. Σε ονομαστικό και χρονολογικό κατάλογο διδασκάλων του Διδυμοτείχου που συνέταξε ο αρχιμ. Νικόλαος Βαφείδης βλέπουμε τον Θεόφιλο Καβάσιλα να έχει διδάξει στην Αστική σχολή από το 1885 έως το 1892^[8].

Μετά το πέρας των σπουδών του στην Αθήνα ο Ευστάθιος Καβάσιλας κλήθηκε και άσκησε την ιατρική στη γενέτειρά του το Διδυμότειχο. Ο Αρχιμ. Νικόλαος Βαφείδης μας πληροφορεί για το πότε και κάτω από ποιες συνθήκες άσκησε την ιατρική ο Ευστάθιος, ως νέος επιστήμονας : «Κατά τον (ιατρό) Δελόγκαήρχισεν επιδημία το 1863 και ότι εξηκολούθει και το 1865-67 (ίσως ενέσκηψε και πάλιν), ότι μετεφέρθη πάλιν η Αγία Ζώνη εξ Αγίου Όρους υπό δύο μοναχών. Τότε απέθανον και πολλοί Αρμένιοι. Τους Αρμενίους εξετάζων ως ιατρός ο και ανωτέρω μνημονευθείς Γεώργιος Δελόγκαςπροσεβλήθη και ο ίδιος υπό της επιδημίας και απέθανεν. Εις αντικατάστασιν δ’ αυτού ως ιατρός προσήλθε μετά εν έτος εξ Αθηνών, μόλις το δίπλωμα αυτού λαβών, ο Διδυμοτειχίτης Ευστάθιος Παπασταύρου (Καβάσιλας)»^[9]. Οπότε με βάση τα ανωτέρω μπορούμε να εικάσουμε, ότι ο Ευστάθιος επέστρεψε στο Διδυμότειχο ως ιατρός, στα τέλη της δεκαετίας του 1860.

Θα πρέπει να επισημάνουμε, πως ο Ευστάθιος Καβάσιλας δεν ήταν ο μοναδικός Διδυμοτειχίτης που σπούδασε την ιατρικήεκείνη την εποχή. Ο Κωνσταντίνος Κουρτίδης αναφερόμενος στον Ευστάθιο παραθέτει τα παρακάτω ονόματα Διδυμοτειχιτών που σπούδασαν την ιατρική στο πανεπιστήμιο των Αθηνών : «ο Δημοσθένης Βαλτζής, υιός του διδασκάλου Δημητρίου Βαλτζή, οι αδελφοί Περικλής Παπάζογλου και Λεωνίδας Παπάζογλου, ο Α. Τζανής, ο Αριστοτέλης Παπαγιαννόπουλος, υιός του δημοδιδάσκαλου Κωνσταντίνου και κατά την εκπνοήν του αιώνος τούτου (19^ου) ο ευδοκίμως νυν εν Αλεξανδρουπόλει εξασκών της ιατρικήν Ιωάννης Αποστολίδης»^[10]. Άξιο αναφοράς διαβάζοντας τα παραπάνω ονόματα των Διδυμοτειχιτών που σπούδασαν την ιατρική, καθώς βεβαίως και άλλων ιδιοτήτων που συναντάμε κατά την έρευνα των πηγών, σε εποχές του 19^ου και των αρχών του 20^ου αιώνα, είναι η ονοματοδοσία πολλών αρχαιοελληνικών ονομάτων (όπως γινόταν και στην υπόλοιπη Ελλάδα κατά την Οθωμανοκρατία). Προφανώς, με τα ονόματα αυτά οι σκλαβωμένοι Έλληνες διατράνωναν την ένδοξη καταγωγή τους, έτσι βεβαίως γινόταν και με τα Βυζαντινά ονόματα, όπως του υιού του Ευσταθίου Καβάσιλα Θεοφίλου ή σε άλλες περιπτώσεις,  όπου συναντάμε τα ονόματα Νικηφόρος, Αλέξιος κλπ.

Ο Ευστάθιος Καβάσιλας επιστρέφοντας στη γενέτειρά του δεν ασχολήθηκε μόνο με την ιατρική, αλλά υπήρξε ενεργό μέλος της Εφοροδημογεροντίας της πόλης για πολλά χρόνια. Από τις πηγές που παραθέτουν τα αρχεία της Εφοροδημογεροντίας του Διδυμοτείχου, το όνομά του αναγράφεται από το 1871 έως το 1912^[11].

Ο Καβάσιλας ως Δημογέροντας διετέλεσε πολλές φορές μέλος σε επιτροπές που αφορούσαν τη λειτουργία των σχολείων, έχοντας ενεργότατο ρόλο. Αναφορικά με τα σχολεία στο Διδυμότειχο μετά την Οθωμανική κατάκτηση, ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος γράφει τα εξής : «Στο Διδυμότειχο λειτούργησε ήδη από τις αρχές του 17^ου αιώνα το πρώτο ελληνικό σχολείο. Μετά το 1838 αναφέρονται 2 ελληνικά σχολεία, δημοτικό στη συνοικία Καλέ και η ανώτερη σχολή στη συνοικία της Παναγίας. Κατά το σχολικό έτος 1860-1861 ιδρύθηκε στη συνοικία της Παναγίας αλληλοδιδακτική σχολή. Τα προβλήματα όμως υπήρξαν πολλά, γιατί παρατηρούνταν έλλειψη διδακτικού προσωπικού και κτιριακών εγκαταστάσεων. Παρολαυτά αντιμετωπίσθηκαν με σχετική αποτελεσματικότητα κατά το τέλος του περασμένου αιώνα (19^ου) οπότε ιδρύθηκαν νέα σχολεία, προσλήφθηκαν νέοι δάσκαλοι, αυξήθηκαν αισθητά οι εισφορές και συστάθηκε παρθεναγωγείο με 200 μαθήτριες, στο οποίο υιοθετήθηκε το ελβετικό παιδαγωγικό σύστημα. Στα 1883 τα ελληνικά σχολεία του Διδυμοτείχου αριθμούσαν 300 μαθητές και καταβάλλονταν συνεχώς νέες προσπάθειες για την ανέγερση νέων οικημάτων και την προσέλκυση περισσοτέρων μαθητών από τα γύρω χωριά»^[12].

Στο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών για την ανάπτυξη της παιδείας στο Διδυμότειχο, στις 2 Σεπτεμβρίου 1879 συνεδρίασε η Δημογεροντία Διδυμοτείχου υπό την προεδρία του τότε Μητροπολίτη Μεθοδίου Αρώνη^[13](1878-1893), προκειμένου να βρεθεί δάσκαλος για την Ελληνική σχολή. Επελέγη τελικά ο ΠασχαλάκηςΛογιωτατίδης (είχε διατελέσει δάσκαλος στο Διδυμότειχο κατά το παρελθόν). Στον Ευστάθιο ως επιστήμονα και ως επιφανέστατο μέλος της κοινότητας,ανετέθη να : «γράψει εις τον Π. Λογιωτατίδην, προτρέπων αυτόν όπως έλθει τάχιστα εις Διδυμότειχον και να απαντήσει (ο Καβάσιλας) εις τον εν Αδριανουπόλει Έλληνα πρόξενον Ν. Γεννάδην, όστις εν συνεχεία απευθυνόμενος προς τον εν Αθήναις σύλλογον προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων, να ζητήσει εκ μέρους της Κοινότητος Διδυμοτείχου διδασκάλισσαν γνωρίζοντας και το νηπιαγωγικόν σύστημα»^[14].

Την εποχή εκείνη τα οικονομικά προβλήματα για τη συντήρηση των σχολείων και την αμοιβή των δασκάλων ήταν πάντοτε πολλά. Τον Νοέμβριο του 1880 σε συνεδρίαση στην οποία προέδρευε ο Ευστάθιος Καβάσιλας : «ομιλών περί της συνδρομής των γονέων διά την συντήρησιν των σχολείων ανέπτυξενεκτεταμέναις έτι λέξεσιπροσθείς ότι άνευ της υλικής συνδρομής καθίσταται αδύνατος η διατήρησις των εκπαιδευτικών καταστημάτων και ότι πρέπει πάντες μετά προθυμίας να συντελέσωσι προς το έργον τούτο»^[15]. Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι για το σχολικό έτος 1879-1880, και προκειμένου να αντιμετωπισθούν τα οικονομικά προβλήματα της κοινότητας του Διδυμοτείχου, ο Ευστάθιος Καβάσιλας καθώς και άλλοι δάσκαλοι (μεταξύ αυτών και ο Μητροπολίτης Μεθόδιος), ανέλαβαν να διδάξουν στα σχολεία εντελώς δωρεάν. Ο Ευστάθιος : «δίδαξε φυσική (πιθανόν ζωολογία και ανθρωπολογία)»^[16].

Αναφορικά με τους ανθρώπους που διετέλεσαν δάσκαλοι στο Διδυμότειχο κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα ο Δρ. Θανάσης Γουρίδης αναφέρει τα εξής : «Τον διδασκαλικό θώκο λαμπρύνουν ο ιεροδιάκονος Διονύσιος Χαριτωνίδης^[17] (ο οποίος διετέλεσε μητροπολίτης Διδυμοτείχου 1868-1873 και Οικουμενικός Πατριάρχης 1887-1891), ο Κωνσταντίνος Παπαγιαννόπουλος, ο Γεώργιος Καβαλλιώτης, ο Ηπειρώτης Γεώργιος Λογοθέτου ή Λογοθέτης, ο Ιωσήφ Δανιηλάκογλου ή Λογοθέτης, μετέπειτα μητροπολίτης Λιτίτσης και ο ηγούμενος της μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου και κτήτωρ του καθολικού της, Πολύκαρπος Ιβηρίτης. Αργότερα ξεχωρίζουν ο ιατροφιλόσοφος Ευστάθιος Καβάσιλας, ο Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος, εκδότης του περιοδικού και στην συνέχεια εφημερίδας ¨Έβρος¨ και ο αδελφός του Περικλής, οι Ν. Τσιρώνης, Ε. Παπαδόπουλος, Γεώργιος Αναγνωστόπουλος και άλλοι»^[18].

Επίσης σύμφωνα με τον αρχιμ. Νικόλαο Βαφείδη, ο Ευστάθιος Καβάσιλας υπήρξε μέλος επιτροπής που συνεργάστηκε με την Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα της Κωνσταντινούπολης^[19]. Ο Γρηγόρης Ευθυμίου αναφέρει σχετικώς : «Κατά την συνεδρίασινΞε΄ της 25 Απριλίου 1886 (σελ. Κωδ. 358) ανεγνώσθη επιστολή της εν Κων/πόλει Φιλανθρωπικής και Εκπαιδευτικής Αδελφότητος, διά της οποίας ετοποθετείτο ως επόπτης των υπ΄ αυτής συντηρουμένων εν τη επαρχία σχολείων ο Ευστάθιος Καβάσιλας»^[20]. Ο Θεοχάρης Βολάνιος σχολιάζει επί του θέματος τα εξής : «Τα όσα υπήρχαν προβλήματα, οικονομικό, στεγαστικό, έλλειψη καταλλήλου και επαρκούς διδακτικού προσωπικού, ο φόβος της υποδούλωσης κ.λ.π., δεν στάθηκαν ποτέ τροχοπέδη της όσης χρειαζόταν προσπάθειας για την κάλυψη των κενών, της θεραπείας των αναγκών, της βελτίωσης γενικά της ζωής και της μόρφωσης των σκλαβωμένων Ελληνοπαίδων. Ασφαλώς στο πλαίσιο αυτό πρέπει να ενταχθεί η απόφαση της Δημογεροντίας, να οριστεί ο γιατρός Ευστάθιος Καβάσιλας, τον Απρίλιο του 1886, επόπτης της Εκπαίδευσης»^[21].    

Σε συνεδρίαση της σχολικής επιτροπής που έλαβε χώρα στις 23 Ιουλ 1895 με την προεδρία του τότε μητροπολίτη Διδυμοτείχου Φιλόθεου Κωνσταντινίδη^[22] (1893-1896), στην οποία βεβαίως μετείχε και ο Ευστάθιος Καβάσιλας, λήφθηκαν αποφάσεις για διάφορα θέματα. Σε ένα από αυτά που αφορούσε την πληρωμή των διδάκτρων από τους μαθητές διακρίνουμε το κοινωνικό πρόσωπο του ιατροφιλόσοφου, καθώς ο ίδιος πρότεινε και έγινε δεκτό από την επιτροπή : «τα μεν πτωχά παιδιά της κοινότητος να γίνονται δεκτά δωρεάν εις το σχολείο δι’ αποδείξεων ιερέων και ενοριών, τα νήπια να πληρώνωσι γρόσια τρία, ως και τα φοιτώντα εις την ΑστικήνΣχολήν, οι δε λοιποί μαθηταί και μαθήτριαι, αναλόγως της οικονομικής καταστάσεως αυτών, από πέντε έως δέκα γρόσια»^[23].  

Πέραν όλων των άλλων ενασχολήσεων του Ευσταθίου Καβάσιλα με τα κοινά του Διδυμοτείχου, καθώς βεβαίως και με την ιατρική, θα πρέπει να σημειώσουμε ότιυπήρξε ο πρώτος πρόεδρος του συλλόγου με τον τίτλο : «Φιλόμουσος Αδελφότης Εύμολπος», ο οποίος ιδρύθηκε το 1874. Αξίζει να σχολιάσουμε την επιλογή του ονόματος του, καθώς ο Εύμολπος ήταν μυθικός βασιλιάς της Θράκης, υμνωδός και μουσικόςκαι ιδρυτής των Ελευσινίων μυστηρίων, γεγονός που καταδεικνύει την ευρυμάθεια και την ιστορική-θρακιώτικη αυτογνωσία των ιδρυτών του. Δυστυχώς όμως ο σύλλογος δεν μακροημέρευσε, καθώς με την κατάληψη του Διδυμοτείχου από τους Ρώσους το 1878 διαλύθηκε μετά από τέσσερα χρόνια λειτουργίας^[24]. Περί του «Εύμολπου» ο Θεοχάρης Βολάνιος σχολιάζει ότι : «Άγνωστοι ακόμη παραμένουν οι στόχοι και οι σκοποί του Συλλόγου, αφού κανένα γραφτό στοιχείο δεν βρέθηκε πουθενά»^[25]. Ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος κατατάσσει τον «Εύμολπο» μεταξύ των σπουδαιότερων συλλόγων της Θράκης, όπως και τον μεταγενέστερο σύλλογο του Διδυμοτείχου που ιδρύθηκε το 1885 με την ονομασία «Ευεργετική Αδελφότης»^[26].

Μετά τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και τις δυσκολίες που προέκυψαν πριν και μετά από αυτόν, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση της τοπικής οικονομίας, στο Διδυμότειχο άρχισε και πάλι να ανορθώνεται η παιδεία. Ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος γράφει : «Η εκπαιδευτική κατάσταση του Διδυμοτείχου γνώρισε ακόμη μεγαλύτερη βελτίωση μετά το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου (1897) και στις αρχές του 20^ου αιώνα. Πολλοί νέοι του Διδυμοτείχου, σπουδασμένοι στα Ζαρίφεια διδασκαλεία και στο γυμνάσιο της Αδριανουπόλεως, επέστρεφαν έπειτα στην πατρίδα τους και συνέβαλαν στην ανύψωση της πνευματικής στάθμης των συμπατριωτών τους συνεχίζοντας με ξεχωριστή ευαισθησία και ακαταπόνητη δράση το έργο τους. Εξέχουσα θέση ανάμεσα στους Έλληνες λογίους που δίδαξαν στο Διδυμότειχο κατείχαν ο γιατρός Ευστάθιος Καβάσιλας, ο Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος κ.α.»^[27].Ο Δημήτριος Μανάκας αναφέρει τα ονόματα των Διδυμοτειχιτών που έδρασαν γι΄ αυτόν τον ιερό σκοπό και κάνει ειδική μνεία στον Καβάσιλα γράφοντας τα εξής : «Κατά την περίοδο τούτην βλέπομενορθούμενον και πάλιν τον τότε μοναδικόν υπάρχοντα ιατρόνΕυστάθιονΚαβάσιλαν και λαμβάνοντα την ηγεσίαν της Κοινότητος και πρωτοβουλίαν δράσεως εις όλους τους τομείς αυτής»^[28]. Θα πρέπει να σημειώσουμε επίσης, ότι βασικός αρωγός αυτής της προσπάθειας υπήρξε και ο τότε Μητροπολίτης Διδυμοτείχου Κωνσταντίνος Βαφείδης^[29] (1896-1899)^[30].

Στις 11 Σεπτεμβρίου 1911, επί Μητροπολίτη Φιλαρέτου Βαφείδη^[31] (1899-1928) τίθεται ο θεμέλιος λίθος για την κατασκευή Κεντρικής Σχολής^[32], ανάμεσα στους δωρητές της συνοικίας Ισάρ (του κάστρου), όπως τους παραθέτει ο Δημήτριος Μανάκας, βρίσκουμε και το όνομα του Ευσταθίου Καβάσιλα, ο οποίος συνέδραμε το ποσό των 25 λιρών^[33] (από τις μεγαλύτερες δωρεές). Το υπόψη κτίριο τελικά ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1920 και μετά την απελευθέρωση : «αναγνωρίστηκε ως 6θέσιο Α΄ Δημοτικό Σχολείο, με το νόμο 3179/7-8-1924»^[34].

Κατά τα έτη των Βαλκανικών πολέμων 1912 – 1913, το Διδυμότειχο έπεσε στα χέρια των Βουλγάρων και οι κάτοικοί του αντιμετωπίσθηκαν (ήδη από το 1912 που οι Βούλγαροι ήταν σύμμαχοι με τους Έλληνες), με τον χειρότερο τρόπο, ο οποίος κορυφώθηκε στον δεύτερο Βαλκανικό το 1913. Οι νίκες του Ελληνικού στρατού κατά των Βουλγάρων το 1913 έδωσαν την ευκαιρία στον τουρκικό στρατό να φθάσει μέχρι την όχθη του ποταμού Έβρου, προβαίνοντας σε βιαιοπραγίες κατά των ελληνικών πληθυσμών,ως αντίποινα για τις βουλγαρικές θηριωδίες προς τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Η κατάσταση για τους κατοίκους της περιφέρειας του Διδυμοτείχου ήταν τραγική, καθώς δεν ήξεραν που να απευθυνθούν, από την μία είχαν να κάνουν με τον βουλγαρικό στρατό και τους κομιτατζήδες και από την άλλη με τον προελαύνοντα τουρκικό στρατό. Ο Δημήτριος Μανάκας, ο οποίος βίωσε τα γεγονότα όντας νεαρός στην ηλικία, ιστορεί την παρέμβαση του Ευσταθίου Καβάσιλα, προκειμένου να βρεθεί η καλύτερη λύση : «Προς καλλιέργειαν του αισθήματος ασφαλείας και πριν ή διέλθουν οι Τούρκοι την επί του Έβρου εθνικήνγέφυραν (Ναφά-κιοπρουσού), έσπευσεν ο ιατρός Ευστάθιος Καβάσιλας, σεβάσμιος πλέον και τουρκομαθής, να μεταβεί εις Μικροχώριον, όπου ήσαν οι προφυλακαί των Τούρκων, και να δηλώσει εις αυτούς ότι οι Διδυμοτειχίται αναμένουν γρηγορώτερον την είσοδον των, διότι φοβούνται τους κομιτατζήδες, αν και ελάχιστοι έμειναν Έλληνες εντός της πόλεως. Τούτο διότι η κατάληψις ήτο προτιμωτέρα της αβεβαιότητος και της αναρχίας. Λαμβάνει απάντησιν παρά των Τούρκων ότι κυριεύεται η πόλις, συνιστούν δε ούτοι ηρεμίαν και υποταγήν»^[35]. Ο Μανάκας στη συνέχεια ιστορεί, ότι στην περιοχή κατέφθασαν σιδηροδρομικώς και Βούλγαροι στρατιώτες, οι οποίοι επιτέθηκαν στην τουρκική προφυλακή και σκότωσαν έναν στρατιώτη. Ακολούθως, ερχόμενο το κυρίως τμήμα του Τουρκικού στρατού προέβη σε λεηλασίες, ξυλοδαρμούς και σκοτωμούς κατά των Διδυμοτειχιτών. «Ταύτα διεπράτοντο υπό επισήμων οργάνων του Κράτους (τουρκικού τακτικούστρατού) εν συνδιασμώανευθύνων πολιτών τούρκων από 8 μ.μ. μέχρι 12 μεσονυκτίου, ενώ επαιάνιζεν η στρατιωιτκή Τουρκική μουσική εις την πλατείαν επί τοις επινικείοις»^[36].

Η τραγική αυτή πορεία των πραγμάτων και τα δεινά που υπέστησαν οι κάτοικοι του Διδυμοτείχου, υπήρξαν η αιτία που προκάλεσαν τον θάνατο στον Ευστάθιο Καβάσιλα σε ηλικία περίπου 70 ετών : «Της καταστάσεως ούτως εχούσης ο ιατρός Ευστάθιος Καβάσιλας, τον οποίον είδομενεπιπεντηκονταετίαν και πλέον επωφελώς δρώντα διά τα κοινά της πόλεως, λόγω του ψυχικού κλονισμού τον οποίο εδοκίμασεμεταβάς εις Μικροχώριον (Σουλεμίς) και των τυραννιών του ομογενούς στοιχείου λαμβανουσών χώραν προ των ομμάτων του, εντός τριών ημερών αποθνήσκει. Η Μητρόπολις παρά το κρίσιμον της περιστάσεως λαμβάνει απόφασιν, επί τω θανάτω του αειμνήστου, έχουσαν ούτω : ¨Σήμερον την 29ην Ιουλίου 1913 επί τω θανάτω του ιατρού Ευσταθίου Καβάσιλα συνελθούσα η Εφοροδημογεροντία εις έκτακτονσυνεδρίασιναπεφάσισε : 1. Ίνα επιτραπεί η ταφή του μακαρίτου εις το προαύλιον της εκκλησίας εν τω πατρικώ αυτού μνημείω. 2. Να επιδοθεί συλλυπητήριονέγγραφον τη τεθλιμμένη χήρα αυτού. 3. Να διακοσμηθεί πενθίμως η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. 4. Να συνοδευθεί η εκφορά του αειμνήστου υπό Εφοροδημογερόντων, διδασκάλων και μαθητών, να εκφωνηθεί δε λόγος επικήδειος υπό του διευθυντού κ. Νικολ. Πετσόγλου και 5. Να ληφθώσι μόνον πέντε εικοσόφραγκα χρυσά διά την ταφή του¨»^[37].

Αναφορικά με το έργο και την προσφορά του Ευσταθίου Καβάσιλα ο Δημήτριος Μανάκας σημειώνει τα εξής : «Το Διδυμότειχον ουδέποτε εγνώρισε τοιαύτην φυσιογνωμίαν, οίαυπήρξεν η του Ευσταθίου Καβάσιλα. Μικροί και μεγάλοι, φίλοι και εχθροί, ομογενείς και αλλόθρησκοι^[38], εσέβοντο αυτόν και κατά την διέλευσιν του εκ των οδών πάντες εσηκώνοντο και απέδιδονχαιρετισμόν ευλαβή, καθ΄ ότι ούτος ήσκει μίαν εξαιρετικήνυποβολήν προς πάντας. Πνευματικώς υπήρξενοξυνούστατος και διορατικότατος, διό επαξίως επώπτευσεν επί δεκαετηρίδας των σχολείων πόλεως και περιχώρων. Καλός επιστήμων και μοναδικός εις τον τόπον, μάλλον ψυχίατρος, γνώστης της φιλολογίας και καλός χειριστής του λόγου προσωνομάζετο ιατροφιλόσοφος. Δεν απέλιπεν από αυτόν το χιούμορ και τα ανέκδοτα, τα οποία διηγείτο, χαριτολογών, προς τους αφελείς τότε, χωρικούς της περιφερείας. Αι Τουρκικαί Αρχαί τον εσέβοντο, ετιμήθει δε υπό του Σουλτάνου διά του παρασήμου του Μετζιδιέ^[39] και διά τούτο ο λόγος του ήτο απαίτησις και έπρεπενασυζητητεί να γίνει, προκειμένου περί σωτηρίας ομογενούς, άλλως ο αρμόδιος υπάλληλος μετετίθετο. Απέθανε με το παράπονον εις τα χείλη ότι δεν είδε την πατρίδα του ελευθερουμένην και ηρώτα την τελευταίαν στιγμήν του ψυχορραγήματος του αν επλησίασε πολύ ο Ελληνικός στρατός»^[40].

Στο σημερινό Διδυμότειχο,αυτό που έμεινε να μας θυμίζει τον φιλόπατρι ιατροφιλόσοφο Ευστάθιο Καβάσιλα, είναι ένα επίγραμμα.Στον εξωτερικό χώρο μπροστά από την είσοδο του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Αθανασίου, επάνω στο κάστρο του Διδυμοτείχου υπάρχει το κενοτάφιο του Μητροπολίτη Διδυμοτείχου Κωνσταντίνου Βαφείδη. Στο επιτύμβιο μάρμαρο χαράχθηκε το παρακάτω επίγραμμα το οποίο συνέγραψε ο Ευστάθιος Καβάσιλας : «ΜούσηςΠιερίδεσικεχραμένον αρχιερέα / ήδεΒαφείδην γη Κωνσταντίνον έχει, / ος τ’ επείηελίουφάοςαγλαόν πρώτον εσείδε /  Βοσπόρου αμφ’ ακτάς, νάμασιθεολογίης, / ήρδευσεφρέναςαγαθέας, μετέπειτα δε ποιμήν / τέσσαρσικλειτός εν δήμοιςέσκε / Τον δε θανόντ’ ώμωξεν άπαν αδινόνπωνεσθλόν / ηδ’ έταροιπηοί τα’ έξοχα δ’ αρχιερεύς / είοκασίγνητοςφιλάρετος, οςαχνύμενοςκηρ / προφρονέωςτύμβονχεύατ’  αριπρεπέα / εγεννήθη 1847. Απέθανε 1899»^[41].

Το υπόψη επίγραμμα απέστειλα στον καλόπροσωπικό μου φίλο, αλλά και φίλο του Διδυμοτείχου κ. Κωνσταντίνο Χολέβα (Πολ. Επιστήμονα – Συγγραφέα), προκειμένου να το αποδώσει στη νέα ελληνική. Το πρώτο σχόλιο που έκανε μόλις το διάβασε, είναι ότι ο τρόπος γραφής αποτελεί μίμηση από Ομηρική διάλεκτο, γεγονός που καταδεικνύει την υψηλή μόρφωση του Ευσταθίου Καβάσιλα, καθώς βεβαίως και την φιλολογική του κατάρτιση.

Το επίγραμμα σε νεοελληνική απόδοση :

«Τον Αρχιερέα Κωνσταντίνο Βαφείδη, ο οποίος είχε την χάρη των Μουσώνπου κατοικούσαν στα Πιέρια Όρη (ήταν φιλότεχνος), σκεπάζει αυτή η γη. Οοποίος είδε το πρώτο λαμπρό φως του ήλιου στις ακτές του Βοσπόρου και μετα νάματα της Θεολογίας πότισε το καλό μυαλό του. Μετά δε έγινε ένδοξοςΠοιμενάρχης σε τέσσερις Μητροπόλεις. Όταν απέθανε όλοι τον θρήνησαν,διότι ως Αρχιερεύς έκανε έξοχα έργα. Ήταν πολύ αγαπητός και ενάρετος.Τώρα με θλιμμένη καρδιά προθύμως κατασκευάσαμε αυτό το περίλαμπρομνήμα.Γεννήθηκε το 1847. Απέθανε το 1899».

Με όσα στοιχεία μπορέσαμε να συλλέξουμε, φέραμε στην επιφάνεια τον βίο ενός ακόμη μεγάλου Διδυμοτειχίτη, του Ευσταθίου Καβάσιλα, ο οποίος στα δύσκολα χρόνια του δευτέρου μισού του 19^ου αιώνα και των αρχών του 20^ου υπήρξε ένας γνήσιος Ρωμηός, φιλόπατρις, επιστήμονας - ιατροφιλόσοφος, οικογενειάρχης με έξι παιδιά και με σημαντικότατη παρουσία στα τεκταινόμενα του Διδυμοτείχου ως Δημογέροντας για πολλά χρόνια. Η συμβολή του στην διατήρηση, ανάπτυξη και καλλιέργεια της παιδείας στο Διδυμότειχο και στην περιφέρειά του υπήρξε εξόχως σημαντική και δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο «ποιήσας και διδάξας».Συνεργάστηκε από τα τέλη της δεκαετίας του 1860 μέχρι και τον θάνατό του, και με τους επτά Μητροπολίτες που ποίμαναν εθνοσωτήρια την περιοχή του Διδυμοτείχου, κρατώντας άσβεστη την Πίστη και την Εθνική συνείδηση των κατοίκων.Δυστυχώς δεν πρόλαβε να δει ελεύθερη την ιδιαίτερη πατρίδα και γενέτειρά του το Διδυμότειχο, καθώς όπως περιγράψαμε ανωτέρω εκοιμήθη το 1913, μη αντέχοντας τα δραματικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο Διδυμότειχο μετά την είσοδο των τουρκικών στρατευμάτων. Δυστυχώς η λήθη που πάντα αντιμάχεται την ιστορική μνήμη και σε πολλές περιπτώσεις την κατανικά, κατόρθωσε να σβήσει τα ίχνη αυτής της σημαίνουσας προσωπικότητας του Διδυμοτείχου, όπως βεβαίως καιτόσων άλλων σημαντικών προσώπων. Ευτυχώς όμως που οι παλαιοί δάσκαλοι του Διδυμοτείχου ερεύνησαν και κατέγραψαν πολλά ιστορικά γεγονότα της πόλης και της ευρύτερης περιοχής, βάσει των οποίων μπορούμε σήμερα να τα ανασύρουμε από την λήθη, και με την βοήθεια του διαδικτύου να τα δημοσιεύουμε και να τα γνωστοποιούμε σε κάθε ενδιαφερόμενο.

Βιβλιογραφία κειμένου

 - Βακαλόπουλου Α. Κωνσταντίνου, Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού – Θράκη, Εκδοτικός οίκος αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1990.

- Βαφείδη Νικολάου Αρχιμ, Σημειώσεις – Προσθήκαι  - Διορθώσεις, Θρακικά τόμος 17ος, Εν Αθήναις 1942.

- Βαφείδη Νικολάου Αρχιμ., Αι εκκλησίαι Διδυμοτείχου, Θρακικά, Τόμος 13ος, Εν Αθήναις 1940.  

- Βαφείδη Νικολάου αρχιμ., Εκκλησιαστικαίεπαρχίαι της Θράκης, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος ΙΗ΄, Εν Αθήναις 1953.

- Βαφείδη Νικολάου αρχιμ., Σχολεία και Διδάσκαλοι εν Διδυμοτείχω, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος ΙΖ΄, Εν Αθήναις 1948.

- Βολάνιου Θεοχάρη, Το Διδυμότειχο δια μέσου των αιώνων, Δήμος Διδυμοτείχου 2002. 

- Γουρίδη Ι. Αθανάσιου, Τα κρυμμένα πρόσωπα του Ιανού-Διδυμότειχο, μία αέναη περιπλάνηση, Δήμος Διδυμοτείχου 2018.  

- Ευθυμίου Γρηγόρη, Η παιδεία εν Διδυμοτείχω κατά την τουρκοκρατίαν, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος 21, Εν Αθήναις 1956. 

- Ευθυμίου Γρηγόρη, Η παιδεία εν Διδυμοτείχω κατά την τουρκοκρατίαν, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος 24, Εν Αθήναις 1959. 

- Ευθυμίου Γρηγόρη, Η παιδεία εν Διδυμοτείχω κατά την τουρκοκρατίαν, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος Κ΄, Εν Αθήναις 1955.

- Ευθυμίου Γρηγόρη, Συμπληρωματικά για την Δημογεροντία Διδυμοτείχου, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος Κ΄, Εν Αθήναις 1955.

- Κουρτίδη Κωνσταντίνου, Τα γράμματα εις το Διδυμότειχο κατά τον δέκατονένατον αιώνα, Θρακικά, τόμος 13ος , Εν Αθήναις 1940.

- Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Εκπαιδεύσεως Διδυμοτείχου, Θρακικά, τόμος 31ος, Εν Αθήναις 1959.  

- Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Διδυμοτείχου, Θρακικά, τόμος 37ος, Εν Αθήναις 1963.

- Μητροπολίτης Κωνσταντίνος Βαφείδης, https://markmarkou.sites.sch.gr/1871_1900/1899/koim/konstantinos_vafeides.htm.

- Μητροπολίτης Μεθόδιος Αρώνης, https://users.sch.gr/markmarkou/1871_1900/1897/koim/methodios_aronis.htm.

- Μητροπολίτης Μελέτιος Καβάσιλας, https://users.sch.gr/markmarkou/1833_1870/1860/koim/meletios_didymoteihou.htm.

- Μητροπολίτης Φιλάρετος Βαφείδης https://users.sch.gr/markmarkou/1931_1959/1933/koim/filaretos_vafides.htm.

- Μητροπολίτης Φιλόθεος Κωνσταντινίδης, https://users.sch.gr/markmarkou/1901_1930/1904/koim/filotheos_konstantinides.htm.

- Σαββίδη Σάββα, Φιλάρετος Βαφείδης ο σοφός ιεράρχης, Έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου, Διδυμότειχο 2014.

- Σαρσάκη Α. Ιωάννη, Διονύσιος Ε΄ Χαριτωνίδης Οικουμενικός Πατριάρχης και πρώην Μητροπολίτης Διδυμοτείχου, kastropolites.com.  

- Σαρσάκη Α. Ιωάννη, Ο Μητροπολίτης Μελέτιος Ε΄ Καβάσιλας και το Εθναρχικό του έργο στο Διδυμότειχο, kastropolites.com.

[1]. Βλ. Ιωάννη Α. Σαρσάκη, Ο Μητροπολίτης Μελέτιος Ε΄ Καβάσιλας και το Εθναρχικό του έργο στο Διδυμότειχο, kastropolites.com.

[2]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Εκπαιδεύσεως Διδυμοτείχου,Θρακικά, τόμος 31ος, Εν Αθήναις 1959, σσ. 197-198. 

[3]. Γεννήθηκε στη Σίφνο το 1778. Υπηρέτησε ως Μέγας Αρχιδιάκονος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το 1822 χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Λαρίσης (εξελέγη τον Μάρτιο του 1822). Ήταν μέλος της επιτροπής που ύστερα από πίεση των Οθωμανικών αρχών εστάλη τον Μάιο του 1828 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αγαθάγγελο στην επαναστατημένη Ελλάδα και συναντήθηκε με τον Κυβερνήτη Καποδίστρια προσπαθώντας να τον πείσει να επιστρέψει στην κυριαρχία των Οθωμανών. Το 1835 παύθηκε "καθυψηλήν επιταγήν". Στις 10 Απριλίου 1837 εξελέγη Μητροπολίτης Σοφίας. Τον Οκτώβριο του 1847 παραιτήθηκε. Τον Αύγουστο του 1849 εξελέγη Μητροπολίτης Διδυμοτείχου. Εκοιμήθη στην Επαρχία του την 1 Ιουνίου 1860. Πηγή : https://users.sch.gr/markmarkou/1833_1870/1860/koim/meletios_didymoteihou.htm

[4]. Βλ. Βαφείδη Νικολάου Αρχιμ., Αι εκκλησίαι Διδυμοτείχου, Θρακικά, Τόμος 13ος, Εν Αθήναις 1940, σσ. 237-238.  

[5]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Διδυμοτείχου, Θρακικά, τόμος 37ος, Εν Αθήναις 1963, σ. 20.

[6]. Βλ. Βαφείδη Νικολάου αρχιμ., Σχολεία και Διδάσκαλοι εν Διδυμοτείχω, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος ΙΖ΄, Εν Αθήναις 1948, σ. 218

[7]. Βλ. Κουρτίδη Κωνσταντίνου, Τα γράμματα εις το Διδυμότειχο κατά τον δέκατονένατον αιώνα, Θρακικά, τόμος 13ος , Εν Αθήναις 1940, σ. 227.

[8]. Βλ. Βαφείδη Νικολάου αρχιμ., Σχολεία και Διδάσκαλοι εν Διδυμοτείχω, Ό.π., σ. 231.

[9]. Βλ. Βαφείδη Νικολάου Αρχιμ, Σημειώσεις – Προσθήκαι  - Διορθώσεις, Θρακικά τόμος 17ος, Εν Αθήναις 1942, σ. 436.

[10]. Βλ. Κουρτίδη Κωνσταντίνου, Ό.π., σ. 227.

[11]. Ενδεικτικά παραθέτουμε τις παρακάτω πηγές : Γρηγόρη Ευθυμίου, Συμπληρωματικά για την Δημογεροντία Διδυμοτείχου, Α.Θ.Λ.Γ.Θ., τόμος Κ΄, Εν Αθήναις 1955&Βαφείδη Νικολάου αρχιμ., Εκκλησιαστικαίεπαρχίαι της Θράκης, Α.Θ.Λ.Γ.Θ., τόμος ΙΗ΄, Εν Αθήναις 1953&Μανάκα Δημητρίου, Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Εκπαιδεύσεως Διδυμοτείχου, Θρακικά, τόμος 31ος, Εν Αθήναις 1959, Εν Αθήναις 1959. 

[12]Βλ. Βακαλόπουλου Α. Κωνσταντίνου, Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού – Θράκη, Εκδοτικός οίκος αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1990,σσ. 366-367.

[13]. Ο Μεθόδιος Αρώνης γεννήθηκε στη Σμύρνη (με απώτερη καταγωγή της οικογένειάς του από τη Νάξο). Υπηρέτησε ως Καθηγητής στη Σμύρνη και ως Πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως Μυτιλήνης. Τον Ιανουάριο του 1864 διορίστηκε Μέγας Πρωτοσύγκελος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στις 12 Νοεμβρίου 1867 χειροτονήθηκε στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως Μητροπολίτης Μυτιλήνης. Τη χειροτονία τέλεσε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο ΣΤ΄, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Κυζίκου Νικόδημο, Δράμας Αγαθάγγελο, ΒιδύνηςΠαΐσιο, Χίου Γρηγόριο, Βοδενών Νικόδημο, Κορυτσάς Νεόφυτο, Φιλιππουπόλεως Πανάρετο, Σωζοαγαθουπόλεως Προκόπιο, Μεσημβρίας Σωφρόνιο και Δρυϊνουπόλεως Ματθαίο. Στις 28 Ιανουαρίου 1876 εξελέγη Μητροπολίτης Καισαρείας. Στις 12 Μαΐου 1878 εξελέγη Μητροπολίτης Διδυμοτείχου. Στις 30 Απριλίου 1893 αποκαταστάθηκε στη Μητρόπολη Μυτιλήνης. Εκοιμήθη στις 18 Φεβρουαρίου 1897. Πηγή : https://users.sch.gr/markmarkou/1871_1900/1897/koim/ methodios_aronis.htm

[14]. Βλ. Ευθυμίου Γρηγόρη, Η παιδεία εν Διδυμοτείχω κατά την τουρκοκρατίαν,Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος Κ΄, Εν Αθήναις 1955, σ. 204.

[15]. Βλ. Ευθυμίου Γρηγόρη, Η παιδεία εν Διδυμοτείχω κατά την τουρκοκρατίαν,Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος 21, Εν Αθήναις 1956, σ. 31.

[16]. Βλ. Βολάνιου Θεοχάρη, Το Διδυμότειχο δια μέσου των αιώνων, Δήμος Διδυμοτείχου 2002, σ. 263.

[17]. Βλ. Σαρσάκη Α. Ιωάννη, Διονύσιος Ε΄ Χαριτωνίδης Οικουμενικός Πατριάρχης και πρώην Μητροπολίτης Διδυμοτείχου, kastropolites.com. 

[18]. Βλ. Γουρίδη Ι. Αθανάσιου, Τα κρυμμένα πρόσωπα του Ιανού-Διδυμότειχο, μία αέναη περιπλάνηση, Δήμος Διδυμοτείχου 2018, σ. 250.   

[19]. Βλ. Βαφείδη Νικολάου αρχιμ., Εκκλησιαστικαίεπαρχίαι της Θράκης, Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος ΙΗ΄, Εν Αθήναις 1953, σ. 22.

[20]. Βλ. Ευθυμίου Γρηγόρη, Η παιδεία εν Διδυμοτείχω κατά την τουρκοκρατίαν,Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού, τόμος 24, Εν Αθήναις 1959, σ. 334.

[21]. Βλ. Βολάνιου Θεοχάρη, Ό.π., σ. 274.

[22]. Ο Φιλόθεος Κωνσταντινίδης γεννήθηκε στα Ταταύλα της Κωνσταντινουπόλεως στις 24 Δεκεμβρίου 1844. Αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης το 1869 έχοντας ήδη χειροτονηθεί Διάκονος και αφού υπέβαλε διατριβή με τίτλο "Η Αγγλικανική εκκλησία και η μετά της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας ένωσις". Υπηρέτησε ως Ιεροκήρυκας και Διδάσκαλος Ταταούλων (1869-1871) και ως Γραμματέας του Α΄ Πατριαρχικού Γραφείου (1871-1877). Στις 12 Δεκεμβρίου 1877 εξελέγη Μητροπολίτης Ξάνθης έχοντας συνυποψηφίους τους Αρχιμανδρίτες Αμβρόσιο Χρηστίδη και Φιλάρετο Βαφείδη. Στις 13 Δεκεμβρίου 1877 χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος από τον Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Καλλίνικο. Στις 17 Δεκεμβρίου 1877 χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Ξάνθης. Στις 26 Αυγούστου 1885 εξελέγη Μητροπολίτης Κορυτσάς με 7 ψήφους (επί συνόλου 10), έχοντας συνυποψηφίους τον Επίσκοπο Λεοντοπόλεως Νεόφυτο (1 ψήφος) και τον Αρχιμανδρίτη Κωνσταντίνο Βαφείδη (2 ψήφοι). Στις 30 Απριλίου 1893 εξελέγη παμψηφεί Μητροπολίτης Διδυμοτείχου, έχοντας συνυποψηφίους τους Μητροπολίτες Λήμνου Αθανάσιο και Βιζύης Ιερόθεο. Την 1 Αυγούστου 1896 εξελέγη Μητροπολίτης Δράμας έχοντας συνυποψηφίους τους Επισκόπους Αργυρουπόλεως Χαρίτωνα και π. Μυριοφύτου Νικόδημο. Στις 18 Μαΐου 1902 εξελέγη Μητροπολίτης Ίμβρου με 8 ψήφους έχοντας συνυποψηφίους τον Επίσκοπο Συνάδων Ευγένιο (3 ψήφοι) και τον Διάκονο και Ιεροκήρυκα του Ιερού Ναού Αγίας Ευφημίας Χαλκηδόνος Φώτιο Γεωργιάδη (1 ψήφος). Εκοιμήθη στην Ίμβρο στις 27 Νοεμβρίου 1904. Πηγή : https://users.sch.gr/markmarkou/1901_1930/1904/koim/filotheos_konstantinides.htm.

[23]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Εκπαιδεύσεως Διδυμοτείχου,Ό.π., σ. 142. 

[24]. Βλ. Ευθυμίου Γρηγόρη, Η παιδεία εν Διδυμοτείχω κατά την τουρκοκρατίαν, Ό.π., σ. 193.

[25]. Βλ. Βολάνιου Θεοχάρη, Ό.π., σ. 246.  

[26]. Βλ. Βακαλόπουλου Α. Κωνσταντίνου, Ό.π., σ. 349.

[27]. Βλ. Βακαλόπουλου Α. Κωνσταντίνου, Στο ίδιο, σ. 367.

[28]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Εκπαιδεύσεως Διδυμοτείχου,Ό.π., σ. 155. 

[29]. Ο Κωνσταντίνος Βαφείδης γεννήθηκε στα Εξ Μάρμαρα της Κωνσταντινουπόλεως το 1847. Αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης το 1869 αφού υπέβαλε διατριβή με τίτλο "Περί της διά του Ελληνισμού Ευαγγελικής του κόσμου προπαρασκευής". Στη συνέχεια φοίτησε στη Θεολογική Ακαδημία Κιέβου. Το 1870 επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και διορίστηκε Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Χάλκης. Στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι το 1878 οπότε διορίστηκε Προϊστάμενος της Ελληνικής Κοινότητος Καλκούτας της Ινδίας. Στις 13 Αυγούστου 1878 χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος από τον Μητροπολίτη Δέρκων Ιωακείμ, λαβών και το οφίκιο του Αρχιμανδρίτη. Το 1881 επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και διορίστηκε επόπτης των Σχολών της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1885 χειροτονήθηκε στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως Μητροπολίτης Μαρωνείας. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Κυζίκου Νικόδημος, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Σερρών Ναθαναήλ, Μελενίκου Προκόπιο, Δεβρών Άνθιμο και Σάμου Γαβριήλ. Στις 18 Οκτωβρίου 1888 εξελέγη Μητροπολίτης Σερρών έχοντας συνυποψηφίους τον Μητροπολίτη Ικονίου Αμβρόσιο και τον Επίσκοπο Χαριουπόλεως Γεννάδιο. Την 1 Φεβρουαρίου 1892 εξελέγη Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης έχοντας συνυποψηφίους τους Μητροπολίτες Αίνου Λουκά και Στρωμνίτσης Καλλίνικο. Την 1 Αυγούστου 1896 εξελέγη Μητροπολίτης Διδυμοτείχου έχοντας συνυποψηφίους τον Μητροπολίτη π. Μαρωνείας Γαβριήλ και τον Επίσκοπο Ηλιουπόλεως Ταράσιο. Εκοιμήθη στις 26 Απριλίου 1899. Υπήρξε αδελφός του αμέσου διαδόχου του στη Μητρόπολη Διδυμοτείχου Μητροπολίτου Φιλαρέτου. Πηγή : https://markmarkou.sites.sch.gr/1871_1900/1899/koim/konstantinos_vafeides.htm.

[30]. Βλ. Γουρίδη Ι. Αθανάσιου, Ό.π., σ. 178.

[31]. Ο κατά κόσμον Χρήστος Βαφείδης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1850 ή το 1848  από γονείς καταγομένους από το χωριό Ευκάρυο (κοντά στις Σαράντα Εκκλησιές) της Ανατολικής Θράκης. Ήταν ανεψιός του Μητροπολίτη ΝικομηδείαςΦιλοθέου (1877-1910). Αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης το 1871 αφού υπέβαλε διατριβή με τίτλο "Περί του κύρους των Πατέρων της Εκκλησίας και των συγγραμμάτων αυτών". Κατά τη διάρκεια των σπουδών του (1865-1871) χειροτονήθηκε Διάκονος. Το 1875 αναγορεύθηκε διδάκτορας της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Λειψίας. Υπηρέτησε ως Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης από το 1875 μέχρι το 1888. Στις 14 Μαΐου 1888 εξελέγη Μητροπολίτης Τραπεζούντος έχοντας συνυποψηφίους τους Αρχιμανδρίτες Χρύσανθο Ιεροκλή και Μελέτιο Γεωργιάδη. Στις 22 Μαΐου 1888 χειροτονήθηκε στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι Κωνσταντινουπόλεως Μητροπολίτης Τραπεζούντος. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Νικαίας Σωφρόνιος, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Βιζύης Κωνστάντιο, Γρεβενών Κλήμη, Σισανίου Αθανάσιο, ΧαλδίαςΓερβάσιο, Χαλεπίου Δωρόθεο και τον Επίσκοπο Συνάδων Άνθιμο. Στις 10 Οκτωβρίου 1889 εξελέγη Μητροπολίτης Καστορίας έχοντας συνυποψηφίους τους Επισκόπους ΚαλλιουπόλεωςΑβέρκιο και π. Κίτρους Ιωαννίκιο. Στις 6 Μαΐου 1899 εξελέγη Μητροπολίτης Διδυμοτείχου έχοντας συνυποψηφίους τους Μητροπολίτες Αίνου Λουκά και Μηθύμνης Στέφανο. Κατά τα έτη 1917 μέχρι 1919 οδηγήθηκε αιχμάλωτος στη Βουλγαρία. Στις 21 Φεβρουαρίου 1928 εξελέγη Μητροπολίτης Ηρακλείας. Διέμενε στη Θεσσαλονίκη όπου και εκοιμήθη στις 11 Οκτωβρίου 1933. Υπήρξε αδελφός του αμέσου προκατόχου του στη Μητρόπολη Διδυμοτείχου Μητροπολίτου Κωνσταντίνου. Πηγή : https://users.sch.gr/markmarkou/1931_1959/1933/koim/filaretos_vafides.htm.

[32]. Βλ. Σαββίδη Σάββα, Φιλάρετος Βαφείδης ο σοφός ιεράρχης, Έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου, Διδυμότειχο 2014, σ. 184.

[33]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Εκπαιδεύσεως Διδυμοτείχου,Ό.π., σ. 184.   

[34]. Βλ. Γουρίδη Ι. Αθανάσιου, Ό.π., σ. 256. 

[35]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Εκπαιδεύσεως Διδυμοτείχου,Ό.π., σ. 195.   

[36]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Στο ίδιο, σ. 196.

[37]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Στο ίδιο, σσ. 196-197.

[38]. Την εποχή εκείνη στο Διδυμότειχο ζούσαν πέραν από τους Ρωμηούς : Τούρκοι, Αρμένιοι και Εβραίοι. 

[39]. Το Μετζιτιέ ή Μετζιδιέ (ή και Μετζητιέ και Μετζηδιέ, τουρκικά: MecidiyeNişanı‎‎), είναι το όνομα στρατιωτικού και ιπποτικού τάγματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το Τάγμα ιδρύθηκε το 1851 από τον Οθωμανό Σουλτάνο Αμπντούλ Μετζίτ Α΄.Το Παράσημο δόθηκε σε μεγάλους αριθμούς από τον ΑμπντούλΜετζίτ ως ανταμοιβή για διακεκριμένες υπηρεσίες σε μέλη του Βρετανικού Στρατού, του Βασιλικού Ναυτικού, και του Γαλλικού στρατού, οι οποίοι είχαν έρθει προς βοήθεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εναντίον της Ρωσίας κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου. Το Παράσημο συνήθως απονεμόταν σε αξιωματικούς, αλλά και στρατιώτες μπορούσαν να το λάβουν σε κατώτερη Τάξη. Κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο απονέμονταν επίσης και σε Γερμανούς και Αυστριακούς αξιωματικούς. Το Παράσημο απονεμόταν επίσης συχνά σε μη Τούρκους άλλων εθνικοτήτων. Πηγή : https://el.wikipedia.org.

[40]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Ό.π., σ. 198.

[41]. Βλ. Μανάκα Δημητρίου, Ιστορία Διδυμοτείχου,Ό.π., σ. 36.