Αθανάσιος Αλεξανδρεύς «Ο ηρωϊκότερος των Αγίων και Αγιότερος των Ηρώων»
του Αθανασίου Γ. Φάκου*
Ο «ἔχων ἡμέρας τριάκοντα μίαν» μήνας Ιανουάριος έχει αφιερωθεί από την Εκκλησία στην τιμή και μνήμη των σπουδαιότερων μορφών που υπήρξαν μέσα στην μακραίωνη ιστορία της. Θεορρήμονες Απόστολοι, Όσιοι ασκητές, ένδοξοι Μάρτυρες και σοφότατοι Ιεράρχες υφαίνουν ένα αγιόπλοκο πέπλο το οποίο απλώνεται πάνω από κάθε ημέρα του. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει για την ουράνια πολιτεία και τους αγώνες του ο Άγιος Αθανάσιος Πατριάρχης Αλεξανδρείας, «ο ηρωικότερος των Αγίων και αγιότερος των Ηρώων».
Γεννήθηκε στα τέλη του 3ου μ.Χ. στην περιοχή «τῆς Μεγάλης Πόλεως Ἀλεξανδρείας» από ευσεβείς χριστιανούς γονείς. Η παράδοση αναφέρει πως νεαρός, ακόμη, ο Αθανάσιος τελούσε σύμφωνα με το τυπικό της Εκκλησίας βαπτίσεις παιδιών, που προέρχονταν από ειδωλολατρικές οικογένειες στα γαλάζια νερά των αιγιαλών της πόλης, ακολουθίες που ο τοπικός επίσκοπος, Αλέξανδρος Α΄, ανεγνώρισε ως έγκυρες. Ο τελευταίος, μάλιστα, χειροτόνησε τον Αθανάσιο Διάκονο των Μυστηρίων σε ηλικία 25 ετών και τον όρισε προσωπικό του γραμματέα.
Μετά την ανάκυψη της παναίρεσης του Αρείου, ο οποίος θεωρούσε τον Υιό και Λόγο ως κτίσμα του Πατρός, ο αυτοκράτορας Άγιος Μέγας Κωνσταντίνος προέβη το 325 μ.Χ. στη σύγκληση της Α΄ Αγίας Οικουμενικής Συνόδου. Εκεί παρευρέθηκαν ιεράρχες αδιαφιλονίκητου εκκλησιαστικού κύρους, όπως ήταν ο Επίσκοπος Τριμυθούντος Άγιος Σπυρίδων και ο Επίσκοπος Μύρων της Λυκίας Άγιος Νικόλαος. Ο διάκονος Αθανάσιος κλήθηκε να συνοδεύσει τον γέροντα, πνευματικό του πατέρα και μετέπειτα Άγιο της Εκκλησίας, Αλέξανδρο και να λειτουργήσει ως πρακτικογράφος των εργασιών της Συνόδου. Ωστόσο, η ρητορική δεινότητα και το ορθόδοξο πνεύμα των λόγων του ανέδειξαν τον νεαρό διάκονο σε γνήσιο επόμενο των ιερών πατροδότων κληρουχιών της πίστεως και σύμβολο της Ορθοδοξίας. Εκεί διετύπωσε με απαράμιλλη ευψυχία και σθένος πως «ὁ Πατὴρ διὰ τοῦ Λόγου ἐν τῷ Πνεύματι ἐνεργεῖ καὶ δίδωσι τὰ πάντα», ενώ, πάλι, συνέταξε τα επτά πρώτα άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως.
Μετά την παρέλευση λίγων ετών ο γέροντάς του Αλέξανδρος κοιμήθηκε κι ο Αθανάσιος με τη σύμφωνη γνώμη κλήρου και λαού αναδεικνύεται Επίσκοπος στην ηλικία των 33 ετών. Αφετηριακά, ο Επίσκοπος Αθανάσιος ξεκίνησε έναν τεράστιο αγώνα κατά των αιρεσιαρχών του Αρειανισμού, όμως οι συγκυρίες τον οδήγησαν εξόριστο στη Γαλατία μέχρι το 337 μ.Χ. μετά την κοίμηση, ουσιαστικά, του Αγίου Μεγάλου Κωνσταντίνου, οπότε και επέστρεψε ξανά στην πατρίδα του. Εξορίσθηκε ακόμη δύο φορές, αρχικά στη Ρώμη. Τη δεύτερη φορά αναγκάστηκε να καταφύγει στην αγκαλιά της άγονης ερήμου, ζώντας για έξι και πλέον χρόνια με κίνδυνο της ζωής του. Επαναφέρθηκε στην έδρα του από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουλιανό, τον επιλεγόμενο και «Παραβάτη» ή «Αποστάτη», καθώς συνέδεσε το όνομά του με το όραμα αναβίωσης της ειδωλολατρίας στην αυτοκρατορία. Ο ίδιος τον εκδίωξε και πάλι αφότου ο Άγιος βάπτισε Χριστιανές τις συζύγους επιφανών ειδωλολατρών της πόλης. Ακόμη μια φορά ο Άγιος βρέθηκε εξόριστος από τον αυτοκράτορα Ουαλεντινιανό Α΄, αλλά λίγο αργότερα επανήλθε με απαίτηση του Αλεξανδρινού λαού. Από τα 46 χρόνια Πατριαρχίας του, 16 χρόνια ο Άγιος παρέμεινε διωκόμενος στην εξορία. Σε όλα αυτά τα χρόνια συνέγραψε πάμπολλα έργα, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται λόγοι και επιστολές κατά της ειδωλολατρίας και των αιρέσεων που ταλάνιζαν την επαρχία του, καθώς, επίσης, και η βιογραφία του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου και «Καθηγητού» της ερήμου, κοντά στον οποίο μαθήτευσε.. Κοιμήθηκε πλήρης ημερών στις 2 Μαΐου του 373 μ.Χ., οπότε και όρισε η Εκκλησία να τιμάται η μνήμη τόσο της κοιμήσεως του, όσο και της Ανακομιδής των Ιερών του Λειψάνων, μέρος των οποίων φυλάσσεται σήμερα στον Ρωμαιοκαθολικό Ναό του Αγίου Ζαχαρία στη Βενετία και στον Κοπτικό Ναό του Αγίου Μάρκου στο Κάιρο. Η σύναξή του επαναλαμβάνεται στις 18 Ιανουαρίου μετά του ομοζήλου του Αγίου Κυρίλλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας.
Επιλογικά, τι πραγματικά ήταν ο Μέγας Άγιος Αθανάσιος, κανείς δεν μπορεί να ορίσει με πιστότητα. Όσιος, καθώς άχρι τελευτής του τήρησε με επίγνωση και σωφροσύνη τους μοναχικούς του όρκους; Ομολογητής και διδάσκαλος, διότι με τους λόγους του κατατρόπωσε σκληρά τον αιρεσιάρχη Άρειο κατά τις εργασίες της Ά Αγίας Οικουμενικής Συνόδου και ομολόγησε την ομοουσία της Παναγίας Τριάδος; Ιερομάρτυς και Ισαπόστολος, γιατί, ενώ η καρδιά του γεύθηκε την πικρία των εξοριών και των συκοφαντήσεων, τα χείλη του δεν έπαψαν να κηρύσσουν λόγο Θεού; Ή, τέλος, άξιος Ιεράρχης, αφού θυσίασε την ψυχή του για χάρη των προβάτων της λογικής του ποίμνης, που του εμπιστεύθηκε η Εκκλησία; Ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο Θεολόγος, σε εγκωμιαστικό του λόγο για τον Άγιο Μέγα Αθανάσιο σημειώνει πώς «Ἀθανάσιον ἐπαινῶν, ἀρετὴν ἐπαινέσομαι. Ταυτὸν γὰρ ἐκεῖνο τε εἰπεῖν καὶ ἐπαινέσαι ὅτι πᾶσαν ἐν ἑαυτῷ συλλαβὼν εἶχε τὴν ἀρετὴν».
Ωστόσο, στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη εποχή, του συνεχούς ιδεολογικού παροξυσμού του «φαίνεσθαι» οι άνθρωποι αδυνατούν να βρουν μέσα στο φως της Εκκλησίας πρότυπα όμοια του Αγίου Αθανασίου. Τα Συναξάρια των Αγίων φαίνεται πως δεν εμπνέουν το πλήρωμα, το οποίο όχι μόνο δεν υιοθετεί το παράδειγμα των μεγάλων Αγίων της Πίστεως, το τόσο διαχρονικό και επίκαιρο, αλλά ακολουθεί μέσα από έναν άκριτο μιμητισμό τα «εύσημα» ανθρωπάρια της επικαιρότητας. Εκεί που η ύλη θεοποιείται, η πίστη παραγκωνίζεται και ποδοπατείται. Ας παρακαλέσουμε, λοιπόν, τον Άγιο Αθανάσιο να πρεσβεύει μετά της Κυρίας Θεοτόκου, αλλά και όλων των Αγίων της Εκκλησίας, ώστε να λάβουν και οι σημερινοί χριστιανοί παράδειγμα από το παράδειγμά του, χάρη από τη χάρη του, υπομονή από την υπομονή του. Αμήν.
«Ἀθανάσιον καὶ θανόντα ζῆν λέγω, οἱ γὰρ δίκαιοι ζῶσι καὶ τεθνηκότες.»
* Προπτυχιακός Φοιτητής Τμήματος Φιλολογίας Ε.Κ.Π.Α.
