25 έτη  από την εκδημία του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος

κυρού Σεραφείμ

Ο κατά κόσμον Βησσαρίων Τίκας, γεννήθηκε στο Αρτεσιανό Καρδίτσας το έτος 1913 και ήταν γιός του Χρήσου και της Ευαγγελίας Τίκα. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειράς του και στην συνεχεία στο Γυμνάσιο. Εισήχθη στην ιερατική σχολή της Κορίνθου και το έτος 1936, κατόπιν εισαγωγικών εξετάσεων, εισήχθη στην Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από την οποία απεφοίτησε το έτος 1940.

Το έτος 1938 εκάρη μοναχός από τον Ηγούμενο της Ιεράς Μονής Πεντέλης, Αρχιμανδρίτη Χρυσόστομο Δασκαλάκη (μετέπειτα Μητροπολίτη Μεσσηνίας) και διάκονος από τον τότε Μητροπολίτη Κορίνθου Δαμασκηνό Παπανδρέου (μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών). Υπηρέτησε στους ναούς του Αγίου Λουκά Πατησίων και Αγίου Παντελεήμονος Αχαρνών και από το έτος 1941, υπηρετούσε στα γραφεία της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Πολέμησε ως αντιστασιακός εναντίον των Γερμανών κατακτητών και αργότερα υπό τον Στρατηγό Ναπολέοντα Ζέρβα ενάντια στους αντάρτες. Κινδύνεψε πολλές φορές κατά την εκτέλεση επικίνδυνων αποστολών και τιμήθηκε με πλειάδα μεταλλίων, παρασήμων ανδρείας και πολλών άλλων διακρίσεων.

Τον Σεπτέμβριο του 1949 όταν εξελέγη Μητροπολίτης Άρτης, σε ηλικία μάλιστα μόλις 36 ετών. Η επαρχία της Άρτας εκείνη την εποχή, εκτός από τις σφαγές και τις καταστροφές που είχαν κάνει οι Γερμανοί, αντιμετώπιζε πρόσθετα προβλήματα και λόγω του Εμφυλίου. Σχεδόν πενήντα χωριά είχαν καεί και εκατοντάδες οικογένειες είχαν αναγκαστεί να τα εγκαταλείψουν. Πολλές από αυτές τις οικογένειες είχαν κατασκηνώσει στον χώρο της Μητρόπολης, με τον Σεραφείμ να βρίσκει στέγη σε ένα μικρό ενοικιαζόμενο δωμάτιο. Μαθημένος στα δύσκολα, ανέλαβε αμέσως δράση με στόχο τη στήριξη της νεολαίας.

Συνέβαλε τα μέγιστα να γίνουν στην πόλη γήπεδο, σχολεία, παιδικοί σταθμοί, νοσοκομείο και κατασκηνώσεις στο ορεινό Βουργαρέλι. Οι παιδικές κατασκηνώσεις τότε ήταν η μόνη διέξοδος για τα παιδιά που αντιμετώπιζαν προβλήματα. Με δική του πρωτοβουλία η πόλη απέκτησε το Εθνικό Στάδιο, υδροδοτήθηκε το χωριό Πράμαντα, ενώ αναγέρθηκαν πολλά σχολεία, το Ζάρρειο Γενικό Νοσοκομείο, Παιδικός σταθμός, Οικοτροφείο αρρένων και μαθητικές κατασκηνώσεις στο Βουργαρέλι.

Στις 17 Οκτωβρίου 1956 ιδρύει τον Εθνικό Σύνδεσμο Απελευθερώσεως Βορείου Ηπείρου.

Στις 11 Μαρτίου του 1958, επί αρχιερατείας του αρχιεπισκόπου Αθηνών Θεοκλήτου Β΄, μετατέθηκε στη μητρόπολη Ιωαννίνων, και εκεί ανέπτυξε ευρύτερη εκκλησιαστική δράση, εθνική, κοινωνική και φιλανθρωπική.

Στις 12 Ιανουαρίου 1974, εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος.

Εκοιμήθη το πρωί της 10^ης Απριλίου 1998 , ημέρα Παρασκευή προ του Λαζάρου. Η Εξόδιος ακολουθία εψάλλει στον Καθεδρικό Ναό των Αθηνών την 13^η Απριλίου 1998 και ετάφη στο Α΄ Νεκροταφείο.

Ο αείμνηστος Δήμαρχος Αρταίων Κώστας Βάγιας στον επικήδειο λόγο του ανέφερε τα εξής:

          Η σημερινή μέρα που πρέπει να πούμε το «στερνό αντίο» στον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρό Σεραφείμ, στον άνθρωπο που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του, τόσο στην ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδος, όσο και στην Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία, δεν είναι μόνο ημέρα πένθους και θλίψης, αλλά, και περισυλλογής και μνήμης.

          Γιατί αν ο μακαριστός Σεραφείμ για το χριστεπώνυμο πλήθος υπήρξε ο Μακαριώτατος και Άγιος Πατέρας, αν για την εκκλησία μας ήταν ο σκληρός και δίκαιος Ιεράρχης, αν για την Πατρίδα μας υπήρξε ο Δεσπότης αντάρτης, για τον Αρτινό λαό και ορισμένους από εμάς, ως Μητροπολίτης Άρτης υπήρξε ο Πνευματικός Πατέρας και ο Θεραπευτής των δοκιμαζουσών πληγών που άφησε πίσω του στην περιοχή μας ο αδελφοκτόνος εμφύλιος σπαραγμός.

            Ήταν εκείνος που με τις άοκνες προσπάθειές του, με μεθοδικότητα και υψηλό αίσθημα δικαίου και ευθύνης, ανασυγκρότησε την κατεστραμμένη Επαρχία μας. Δεν στάθηκε όμως σε αυτό.

              Γνωρίζοντας ότι τα γηρατειά χρειάζονται φροντίδα, στοργή και σεβασμό, δημιούργησε του Γηροκομείο Άρτας.

             Ξέροντας ότι το μέλλον της Πατρίδας μας είναι οι νέοι μας, με την δημιουργία του Εθνικού Σταδίου Άρτας, έθεσε τις προϋποθέσεις για δημιουργικές εξόδους στην αναζήτηση της νεολαίας μας.

            Στην διάρκεια των 10 ετών που διετέλεσε Μητροπολίτης Άρτης, οι πόρτες της Εκκλησίας ήταν ανοικτές στους πιστούς που ήθελαν την βοήθειά του και την φιλανθρωπία του.

           Πλούσιο και τεράστιο έργο και η προσφορά του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, ώστε η οποιαδήποτε απόπειρα καταγραφής των να κινδυνεύει να είναι αντιστρόφως ανάλογη των προθέσεων.

         Ωστόσο, ο μακαριστός δεν ξεχώριζε μόνο για το έργο του, αλλά για την ντομπροσύνη του, την ειλικρίνεια του, το γνήσιο αυθορμητισμό του, τον λαϊκό χαρακτήρα του, την απλότητα του, το ελεύθερο πνεύμα του, την ευθύτατα του, την αγωνιστικότητα του, την λεβεντιά του.

Αυτήν την αγωνιστικότητα που δεν του επέτρεψε να παραδοθεί στο μοιραίο, αν και γνώριζε εκ των προτέρων το μάταιον της προσπάθειας, ιδιαίτερα όμως γι αυτήν την λεβεντιά που τον έβγαλε αντάρτη στα Τζουμέρκα να πολεμήσει για την πατρίδα των Ιταλό-γερμανικό κατακτητή.

Στα αγαπημένα του Τζουμέρκα, τα οποία θέλησε να αποχαιρετήσει σε πρόσφατο οδοιπορικό του, διαισθανόμενος ότι τα αντίκριζε, όπως μας είπε, για τελευταία φορά.

Γνήσιος χριστιανός και Έλληνας ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρός Σεραφείμ, μα κυριότερο γνήσιος άνθρωπος ώστε το κενό που αφήνει να φαντάζει δυσαναπλήρωτο.

Ας είναι αιωνία σου η μνήμη, αγαπημένε μας Ποιμένα, Πατέρα και Καθοδηγητή και να είσαι βέβαιος ότι οι Αρχές και τα Ιδανικά σου, θα αποτελούν για εμάς φωτεινό και παντοτινό παράδειγμα.

Κωνσταντίνος Χ. Βάγιας , Δήμαρχος Αρταίων, 13/4/1998  

Aρχιεπίσκοπος Σεραφείμ Τίκας: Μια… Αγιορείτικη μαρτυρία

Μοναχού Αββακούμ Αγιορείτου

«… Τη σύντομη αυτή αναφορά μας σ’ εκείνο το σπουδαστικό «προνόμιο» της ψαλτικής εκπροσώπησης στο Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, ας κλείσουμε με λίγες λέξεις στην ιερή μνήμη του Μακαριστού Ιεράρχη κυρού Σεραφείμ με σύντομη αναγωγή μας στα χρόνια πριν γίνει Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, όταν δηλαδή ήταν Μητροπολίτης Ιωαννίνων.

Όσοι διήνυσαν εκείνα τα χρόνια την εξάχρονης διάρκειας διαδρομή, ως οικότροφοι και σπουδάζοντες στην Ιερά Μονή Βελλάς, στο Ιεροδιδασκαλείο της, είχαν την ευκαιρία τουλάχιστο για μερικές στιγμές κατά –άλλοτε πυκνότερα κι άλλοτε αραιότερα– χρονικά διαστήματα να συμπορευθούν, να συντραγουδήσουν, να συμψάλλουν και να συμφάγουν με τον Σεβασμιώτατο τότε Μητροπολίτη Ιωαννίνων. Δεκάδες φορές κάθε χρόνο σε εσπερινούς, σε Χαιρετισμούς, σε Λειτουργίες, Κυριακές και Γιορτές έπαιρνε τη θέση του στο Καθολικό της Μονής κι ύστερα τη θέση του ανάμεσά μας στην κοινή τράπεζα- μαθητών, σπουδαστών και διδακτικού προσωπικού. Άλλοτε εκεί στην τράπεζα και άλλοτε απογευματάκι, σούρουπο έξω, κάτω απ’ τη «μελλικοκιά», έβαζε τους σπουδαστές να ψάλλουν –με ιδιαίτερη προτίμηση στα «Δοξαστικά» και στα «Άξιον εστίν»- κι έψελνε κι εκείνος «κατ’ απαίτησιν όλων» το δικό του ή άλλοτε καλούσε κι έβαζε σπουδαστές να του τραγουδήσουν επιτραπέζια κλέφτικα τραγούδια και σιγοτραγουδούσε κι εκείνος μαζί τους, όταν τους ζητούσε να πουν κάποιο συγκεκριμένο.

Δεν είχε ώρες και μέρες. Μπορούσε να εμφανιστεί οποτεδήποτε γιατί έκανε όπως ένιωθε: Σα στο σπίτι του. Κι οι μαθητές και σπουδαστές, αντί ν’ αποσυρθούν μαζεύονταν «τσαμπιά» τριγύρω.

Όλο και κάποιους θα φώναζε κοντά του. Τα λόγια του ευθύβολα, αφοπλιστικά, πειστικά. Μ’ όποιους να βρισκόταν και σ’ όποιο περιβάλλον, δέσποζε, χωρίς να φαίνεται ότι το επιδιώκει. Τον γνωρίσαμε και στις πολύ  αυστηρές στιγμές του. Οι επιπλήξεις του δεν προκαλούσαν φόβο και η ατόφια μερικές φορές αυστηρότητά του καταγραφόταν στη νεανική μας συνείδηση ως σιγουριά για μας, ως ξεχείλισμα πατρικής έγνοιας.

Κατά τη διάρκεια κάθε σχολικού έτους βλέπαμε πιο συχνά αυτόν παρά τους απομακρυσμένους στα χωριά πατεράδες μας –Χριστούγεννα, Πάσχα, Καλοκαίρι. Αν ανάμεσά στους μεγάλους δέσποζε το εκ του φυσικού του, επιβλητικό της παρουσίας του, σε μας απλώνονταν και μας σκέπαζε εκείνος ο τεράστιος όγκος της φωνής του, μα προπαντός εκείνο το πηγαίο πατρικό χαμόγελο που έμοιαζε ωσάν να εξακτινώνεται προς όλες τις κατευθύνσεις, όπως το διακρίνει κανείς και στη φωτογραφία που ακολουθεί.

Ανήμερα των Βαΐων πέρυσι βρέθηκα για μία μέρα στην Αθήνα και με μόνο σκοπό τον τελευταίο ασπασμό στο σεπτό σκήνωμα του Ιεράρχη. Έφθασα νωρίς το απόγευμα και τράβηξα πεζοπορώντας προς την πλατεία Μητροπόλεως για τον Καθεδρικό Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Όταν ασπαζόμαστε λείψανα και επί αιώνες άφθαρτα σκηνώματα αγίων, παίρνουμε γεύση εμπειρίας από ζώσα έκφραση δύναμη Αναστάσεως.

Ενίοτε μπορεί να συμβεί αποχαιρετώντας κανείς κοιμηθέντες οικείους και φίλους, γέροντες και σεβάσμιους ιεράρχες, να έχει την αίσθηση (κι όχι απλώς ως συνειρμό), ωσάν να γίνεται για λίγες στιγμές η μνήμη θανάτου ζώσα έκφραση δύναμης Αναστάσεως.

Έσκυψα κι ασπάστηκα το δεξί του χέρι κι είχα την αίσθηση, ωσάν να ασπαζόμουν πολλών αιώνων λείψανο.»

Απόσπασμα από το βιβλίο του Αγιορείτου Μοναχού Αββακούμ: «Ζαγογοχώρια: από τα Μοναστήρια και τα παλαιά θέσμια του τόπου», Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος 2000², σελ. 110-112.

Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ μιλάει για την συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση

Συνέντευξη στην Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, 30 Σεπτεμβρίου 1991
Μνήμες και Μαρτυρίες από το '40 και την Κατοχή, σελ. 100-102

- Πως βγήκατε στο βουνό Μακαριώτατε ;

- Το 1942, με χειροτόνησε ο Δαμασκηνός..., μου έδωσε το οφίκκιο του Αρχιμανδρίτου και με τοποθέτησε και πάλι ως Εφημέριο, ως Εφημερεύο- ντα Ιεροκήρυκα ακριβέ- στερα, στον ’γιο Λουκά Πατησίων. Εκεί, κατά το διάστημα που ήμουν διάκονος ακόμη, είχα αναπτύξει μια δράση, ας την πω εθνική.
Αναλογιζόμενος την πείνα και τη δυστυχία που είχε τότε η πατρίδα μας, ίδρυσα εκεί κάτι συσσίτια, στο προαύλιο του Ναού, σ' έναν κήπο. Όταν εμείς δεν είχαμε να φάμε, εγώ τάιζα 600 παιδιά.

Στα κηρύγματά μου (...) ήμουν λιγάκι λαύρος κατά των κατακτητών και πολλές φορές κατά των εκτρεπομένων Ελλήνων ή Ελληνίδων, συμπραττόντων με τους κατακτητάς . Κινδύνευσε τότε και η ζωή μου ακόμη. Είχε έλθει στα αυτιά μου ότι « αυτός θα το φάει το κεφάλι του!»

Όπως φαίνεται με παρακολουθούσε κι η οργάνωση του Ε.Δ.Ε.Σ. και μια μέρα με πλησίασαν και με βολιδοσκόπησαν, αν θέλω να βγω στο βουνό, στις αντάρτικες ομάδες του Ε.Δ.Ε.Σ. του Ζέρβα. Με προθυμία δέχθηκα και μυήθηκα μάλιστα από τον βιομήχανο που είχε εργοστάσια, Ευθύμιο Μπάρδη και τον δικηγόρο Ματσούκα στο κατάστημα του Μπάρδη .

- Θυμάστε την αναχώρησή σας;

- Πήγα στο βουνό, σαράντα τρία η υπόθεση αυτή (...), δια μέσου Πατρών πέρασα στο Κρυονέρι με μια πνίχτρα , δεν θυμούμαι και τα' όνομά της, ένα καραβάκι τέλος πάντων, του οποίου η ασφάλεια δεν ήταν και τόσο μεγάλη. Από εκεί με το τρενάκι έφθασα στο Αγρίνιο, βέβαια συστημένος πού θα πήγαινα, πού θα κατέλυα. Κατόπιν οδηγήθηκα έξω από το Αγρίνιο με τα πόδια, για να εξηγούμεθα, όδευα προς Ήπειρο παρακαλώ. Με τα πόδια. Στο δρόμο συνάντησα κι άλλους που πήγαιναν για αντάρτικο. Αξιωματικοί και λοιποί. Δεν θυμάμαι αν ήταν κι ο Λιλαίος τότε, ο νομικός σύμβουλος της Εκκλησίας σήμερα. Δεν θυμάμαι αν ήταν στην πορεία εκείνη κι αυτός .

Περάσαμε τα χωριά του Αγρινίου και φθάσαμε στα Τζουμέρκα εν τέλει, στο στρατηγείο του Ζέρβα. Ο ίδιος μάλιστα ήταν σε περιοδεία εκείνες τις μέρες.

- Κληρικοί, Μακαριώτατε , είχαν πάει με το ΕΑΜ;

- Από την άλλη πλευρά ήταν δύο Μητροπολίτες. Ο Ηλείας Αντώνιος και Κοζάνης Ιωακείμ. Αυτοί ήσαν με το ΕΑΜ. Ο ’ρης Βελουχιώτης είχε και άλλους κληρικούς. Τον Ηγούμενο...

- Της Μονής Αγάθωνος, τον Γερμανό;

- Ναι! Αυτός ο Γερμανός ήταν γνωστός ως καπετάν Ανυπόμονος.

Επίσημα όμως εγώ ήμουν εκείνος πού αντιπροσώπευα την Εκκλησία της Ελλάδος στην Εθνική Αντίσταση. Αντιλαμβάνεσαι, μάχες από εδώ, μάχες από εκεί. Εναντίον των Γερμανών, εναντίον των Ιταλών και δυστυχώς, αυτό ήταν το άσχημο, και εναντίον των κομμουνιστών. Ενώ εμείς πολεμούσαμε τούς Γερμανούς,... μια ωραία πρωία μας επιτέθησαν κι οι κομμουνιστές στα υψώματα της Καλεντίνης και είμεθα μεταξύ δύο πυρών.

Ο πόλεμος εμαίνετο... Ο στρατηγός Ζέρβας ενόμισε ότι ήμουν ό κατάλληλος για να μεταφέρω κάτι έγγραφα. Και τα μεν έγγραφα έφθασαν στην Αθήνα, όπου τα έστειλα, εγώ όμως έμεινα αμανάτι στην ’ρτα, διότι προδόθηκα . Στην Καλεντίνη , θυμάμαι, ξημερωθήκαμε. Μ' ένα σύνδεσμο που μου έδωσε ο Ζέρβας (...). Τότε δόθηκε σήμα ότι ανέβαιναν Γερμανοί.

•  Κάποτε, φθάσατε στην ’Αρτα...

•  Οι άνθρωποι τρυπώσανε στους λόφους. Εγώ, λοιπόν, πήρα τον δρόμο για τον προορισμό μου. Ολομόναχος. Τόσο μυαλό είχα φαίνεται! Είχα κουράγιο όμως. Έφθασα στήν Άρτα, αφού διανυκτέρευσα σ' ένα χωριό άλλο, όπου είχε ο ΕΔΕΣ "σύνδεσμο". Καλή του ώρα, ήταν διερμηνεύς στην Κομαντατούρ , πρέπει να ζει, τον λέγανε Λάμπρο Λάμπρου. Ήταν τότε υπάλληλος της Αγροτικής Τράπεζας στην Άρτα. Έμεινα το βράδυ στο σπίτι ενός δικηγόρου Παπαβησσαρίωνος , για να οδηγηθώ το πρωί στην Άρτα.

Ήμουν χωρίς ταυτότητα. Δεν είχα ταυτότητα θεωρημένη. Ο "σύνδεσμος" με βοήθησε και πέρασα από το φυλάκιο των Γερμανών στη γέφυρα. Κατευθύνθηκα αμέσως στη Μητρόπολη, στο Δεσπότη, στον αείμνηστο Άρτας και προκάτοχο μου στη Μητρόπολη αυτή Σπυρίδωνα, ο οποίος μάλιστα είχε εκφράσει στον Αρχιεπίσκοπο την επιθυμία να τον διαδεχθώ όταν πεθάνει. Αμέσως ενήργησε ή Μητρόπολις να βγει η άδεια μεταβάσεως μου στην Αθήνα. Αλλά φαίνεται ότι προδόθηκα. Τον πρώτο πού είδα μέσα στην πόλη από χιλιάδες κατοίκους ήταν ένας χασάπης, γνωστός στην Άρτα. Χαιρετηθήκαμε. "Καλημέρα! Καλημέρα!" Αχ, λέω μέσα μου, κάηκα. Κακός οιωνός. Φαίνεται ότι με πρόδωσαν στους Γερμανούς κι οι Γερμανοί, ενώ τούς πήγα όλα τα χαρτιά, δεν μου έδιναν άδεια. Μου απαγόρευσαν την έξοδο...

- Τελικά, τα καταφέρατε...

- Εν πάση περιπτώσει κι η οργάνωση ενήργησε και μου έστειλε χαρτιά από την Αθήνα ότι "μεταβαίνω εις Άρταν μετ' επιστροφής". Έτσι, ένα πρωί τα βάζω στην τσέπη... κι ανεβαίνω σ' ένα φορτηγό αυτοκίνητο, ένα γκαζοζέν, που μετέφερε πορτοκάλια. Μπήκα μέσα και είπα "Ό θεός βοηθός!" Το έσκασα από εκεί κι ήρθα στην Αθήνα. Μόλις έφθασα εδώ, οι Γερμανοί άρχισαν να ενοχλούν τον Δεσπότη στην Άρτα, άλλοι πήγαιναν στον Αρχιερατικό Επίτροπο και με ζήταγαν. Έρχεται κάτω ο Δεσπότης και μου λέγει: "Φυλάξου! Θα σε πιάσουν οι Γερμανοί και θα σε σκοτώσουν". Τότε έβαλα κάτι τζάμια γυαλιά και πήγαινα στην Σύνοδο.

Τα βράδια όμως άλλαζα σπίτια, άλλοτε κοιμόμουν εδώ κι άλλοτε εκεί, ώσπου ξεκουμπίστηκαν...".