Η έκφρασις της Ορθοδόξου εικονογραφίας

του Φώτιου Κόντογλου

Η τεχνική γνώσις της αγιογραφικής τέχνης δεν είναι μόνον μια μηχανική εργασία, αλλά μετέχει από την πνευματικότητα και αγιότητα εκείνων των πραγμάτων οπού θέλει να παραστήση. Διά τούτο, και το τεχνικόν λεκτικόν της αγιογραφίας, αι ονομασίαι των εργαλείων και η έκφρασις οπού έχει το κάθε πράγμα εις αυτήν, έχει θρησκευτικόν χαρακτήρα. Και αυτά τα υλικά οπού μεταχειρίζεται ο αγιογράφος, είναι ευλογημένα, ταπεινά, εύοσμα, λεπτά. Ούτω, διά να κάμη κάρβουνα με τα οποία να σχεδιάζη, μεταχειρίζεται ξύλον άσηπτον ξηράς λεπτοκαρυάς ή μυρσίνης. Διά να κάμη σανίδα, επάνω εις την οποίαν θα ζωγραφίση την εικόνα, μεταχειρίζεται την κυπάρισσον, την καρυδέαν, την καστανέαν, την πεύκην ή άλλο δένδρον ευωδιάζον. Τα χρώματα είναι τα περισσότερα χρώματα της γης οπού μοσχοβολούν όταν βραχούν από το νερόν, ιδίως εις την ζωγραφικήν του τοίχου, και ευωδιάζουν όπως τα βουνά κατά τα πρωτοβρόχια ή ωσάν ένα καινούριον κανάτι με δροσερόν νερόν. Εις το αυγόν βάζει ο τεχνίτης ολίγον όξος, δια να το διατηρήση. Τα δε βερνίκια μοσχοβολούν ωσάν το θυμίαμα, και οασπαζόμενος την εικόνα αισθάνεται οσμήν ευωδίας πνευματικής. Τα υλικά της εικόνος είναι τα χρώματα οπού τα περισσότερα είναι χρώματα, το αυγόν με το όξος, το νερόν, ο κηρός, το ρετσίνιτων πεύκων, η εύοσμος σαντράκα, το μαστίχι, το μέλι, το κομμίδι της μυγδαλιάς. Με ένα σύντομον λόγον, η αγιασμένη τούτη τέχνη δεν μεταχειρίζεται χονδροειδή και πηκτά υλικά, όπως η κοσμική ζωγραφική οπού μεταχειρίζεται λινέλαια κάκοσμα και χρώματα πηκτά και βούρτσες χονδρότριχες.

Το κάλλος εις την λειτουργικήν ζωγραφικήν είναι κάλλος πνευματικόν, και ουχί σαρκικόν. Η τέχνη αύτη είναι νηστευτική και λιτή, εκφράζουσα τη πτωχεία τα πλούσια, και όπως είναι το Ευαγγέλιον και η Παλαιά Διαθήκη συνοπτικά και συντομολόγα, ούτω και η Ορθόδοξος αγιογραφία είναι απλή, χωρίς περιττά στολίδια και ματαίας επιδείξεις.

Οι παλαιοί εκείνοι αγιογράφοι ενήστευαν, δουλεύοντας, και οπόταν άρχιζαν μίαν εικόνα, άλλαζαν τα εσώρουχά των, δια να είναι καθαροί έσωθεν και έξωθεν, και εργαζόμενοι έψαλλαν, δια να γίνεται το έργον των με κατάνυξιν και δια να μην μετεωρίζεται ο νους των εις τα εγκόσμια.

Όσην ευλάβειαν και ταπείνωσιν και πίστιν είχαν οι αγιογράφοι οπού εποίησαν τας σεβασμίας και αγίας εικόνας, άλλην τόσην ευλάβειαν και ταπείνωσιν και πίστιν πρέπει να έχωμεν  και ημείς οπού τας προσκυνούμεν, διά να αξιωθώμεν την μυστικήν χάριν οπού διαχύνεται από αυτάς.