Η έγερση του Λαζάρου

Γκότση Χρήστου
Ο μυστικός κόσμος των βυζαντινών εικόνων, Τόμ. Α΄, εκδ. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα  2010, σελ. 80-84.

Το τελευταίο Σάββατο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής λέγεται Σάββατο του αγίου και δικαίου Λαζάρου, γιατί την ημέρα αυτή η Εκκλησία μας εορτάζει την έγερση του αγαπημένου φίλου του Κυρίου, του Λαζάρου.
Για το θαύμα αυτό μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Ιωάννης (11, 1-45), ο οποίος διεξοδικά γράφει για την αρρώστια και το θάνατο του Λαζάρου και πώς ο Κύριος πήγε στη Βηθανία, όπου έμενε ο Λάζαρος με τις αδελφές του Μαρία και Μάρθα, για να τον αναστήσει.
Προξενεί εντύπωση, πρώτο, ότι ο Κύριος προετοιμάζει αυτό το θαύμα. Έρχεται στη Βηθανία τέσσερις μέρες μετά το θάνατο του φίλου του, αν και ειδοποιήθηκε από τους οικείους του Λαζάρου για την αρρώστια. Η τελευταία δεν τον ανησυχεί, γιατί «ουκ έστι προς θάνατον, αλλ’ υπέρ της δόξης του Θεού, ίνα δοξασθή ο Υιός του Θεού δι’ αυτής». Στη συνέχεια, ύστερα από δύο ημέρες, αναγγέλλει στους μαθητές του, πως ο φίλος του «κεκοίμηται και πορεύεται ίνα εξυπνήση αυτόν».
Δεύτερο, σε αντίθεση με άλλα θαύματα, τα οποία ο Κύριος απαγορεύει να κοινολογηθούν (βλέπε π.χ. το θαύμα της ανάστασης της κόρης του Ιαείρου, Λουκ. 8, 41-56), το θαύμα αυτό κάνει δημόσια, ακριβώς για να διαδοθεί και να πιστέψουν οι άνθρωποι στη θεότητά του.
Για να εκτιμήσουμε την προσπάθεια του ορθόδοξου αγιογράφου να απεικονίσει το θαύμα στη σχετική εικόνα σύμφωνα με την ευαγγελική διήγηση, είναι ανάγκη να παραθέσουμε μερικά αποσπάσματα από το Ευαγγέλιο της εορτής.

«Και είπεν (ο Ιησούς)· πού τεθείκατε αυτόν; Λέγουσιν αυτώ· Κύριε,  έρχου και ίδε. Εδάκρυσεν ο Ιησούς… Ιησούς ουν, πάλιν εμβριμώμενος εν εαυτώ (= ενώ πάλι επέπληττε μέσα του τη συγκίνηση για να τη συγκρατήσει), έρχεται εις το μνημείον· ην δε σπήλαιον, και λίθος επέκειτο επ’ αυτώ. Λέγει ο Ιησούς· άρατε τον λίθον. Λέγει αυτώ η αδερφή του τεθνηκότος Μάρθα· Κύριε, ήδη όζει (= βρωμάει)· τεταρταίος γαρ εστιν… Ήραν ουν τον λίθον ου ην ο τεθνηκώς κείμενος… Ο δε Ιησούς… φωνή μεγάλη εκραύγασε· Λάζαρε, δεύρο έξω. Και εξήλθεν ο τεθνηκώς δεδεμένος τους πόδας και τας χείρας κειρίαις (= με λευκές ταινίες), και η όψις αυτού σουδαρίω περιεδέδετο (= ήταν δεμένη με μαντήλι). Λέγει αυτοίς ο Ιησούς· λύσατε αυτόν και άφετε αυτόν υπάγειν» (Ιω. 11, 33-44).   
Όπως φαίνεται από το παραπάνω απόσπασμα, ο Κύριος ανασταίνοντας το Λάζαρο, έδειξε τις δύο του φύσεις: την ανθρώπινη και τη θεία. Η πρώτη δηλώνεται με την ερώτησή του «πού τεθείκατε αυτόν», τη συγκίνηση της καρδιάς του και τα δάκρυα που ανέβηκαν στα μάτια του. Ταυτόχρονα με την ανθρώπινη φύση εκδηλώνεται και η θεία φύση του Κυρίου. Τη βλέπουμε όταν προλέγει το θάνατο του Λαζάρου και όταν τον ανασταίνει με το παντοδύναμο πρόσταγμά του «Λάζαρε, δεύρο έξω». Όπως λέει ο Μ. Αθανάσιος, «πυνθάνεται γαρ ανθρωπίνως, πού Λάζαρος κείται, εγείρει δε τούτον θεϊκώς» (ΒΕΠ 33, 169).
Από τα πολλά τροπάρια που υπογραμμίζουν τη θεανθρώπινη φύση του Κυρίου αναφέρουμε το α΄ στιχηρό των αίνων· «Ανάστασις και ζωή των ανθρώπων υπάρχων Χριστέ, εν τω μνήματι Λαζάρω επέστης, πιστούμενος ημίν τας δύο ουσίας σου μακρόθυμε, ότι Θεός και άνθρωπος εξ αγνής Παρθένου παραγέγονας· ως μεν γαρ βροτός, επηρώτας, πού τέθαπται; ως δε Θεός ανέστησας, ζωηφόρω νεύματι, τον τετραήμερον».
Η ανάσταση του Λαζάρου ήταν η καλύτερη απόδειξη που έδειχνε την επικείμενη Ανάσταση του Χριστού και το προανάκρουσμα της κοινής αναστάσεως, της αναστάσεως των νεκρών. Η ιερή ακολουθία της εορτής τονίζει και τις δύο αυτές αλήθειες. «Λάζαρον τεθνεώτα, τετραήμερον ανέστησας εξ Άδου Χριστέ, προ του σου θανάτου, διασείσας του θανάτου το κράτος, και δι΄ ενός προσφιλούς, την πάντων ανθρώπων προμηνύων εκ φθοράς ελευθερίαν… (β’ στιχηρό των αίνων).   
Τέλος, πρέπει να παρατηρήσουμε πως η ιερή ακολουθία του Σαββάτου του Λαζάρου και εκείνη της Κυριακής των Βαΐων έχουν το ίδιο απολυτίκιο. Ακόμη τα τροπάρια και των δύο εορτών έχουν ανάμικτα στους στίχους τους τα δύο γεγονότα, της ανάστασης του Λαζάρου και της εισόδου του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα. Αυτό γίνεται, γιατί τα γεγονότα αυτά της ζωής του Κυρίου εορτάζονται σε δύο διαδοχικές μέρες και προοιμιάζονται μ’ αυτές το Πάθος και η Ανάστασή του. Στο κοινό απολυτίκιο φαίνεται καθαρά η σύζευξη του θαύματος της Έγερσης του Λαζάρου και της θριαμβευτικής εισόδου. «Την κοινήν Ανάστασιν προ του σου πάθους πιστούμενος, εκ νεκρών ήγειρας τον Λάζαρον, Χριστέ ο Θεός· όθεν και ημείς ως οι Παίδες, τα της νίκης σύμβολα φέροντες, σοι τω Νικητή του θανάτου βοώμεν· Ωσαννά εν τοις υψίστοις, ευλογημένος ο ερχόμενος, εν ονόματι Κυρίου». 
Περιγραφή της εικόνας: Η παράσταση μας μεταφέρει έξω από την πόλη, σε βράχους. Σ’ έναν από αυτούς, όπως συνήθιζαν οι Ιουδαίοι, ήταν λαξευμένο το μνήμα του Λαζάρου. Δεσπόζει κι εδώ η μορφή του Χριστού. Βλέπουμε τη θλίψη του, αλλά μαντεύουμε και τη θεότητά του. Την τελευταία προδίδουν, πρώτο, η μεγαλοπρεπής στάση του και, δεύτερο, το γεγονός ότι οι Ιουδαίοι (τους βλέπουμε στη δεξιά ομάδα των προσώπων) κοιτάζουν το Χριστό και όχι το Λάζαρο. Το ένα χέρι του Κυρίου κρατάει ειλητό και το άλλο με εκφραστική κίνηση εκτείνεται προς το Λάζαρο. Με το πρόσταγμά του ο Λάζαρος ανασταίνεται. Ένας νέος αφαιρεί τις ταινίες κι ένας άλλος σηκώνει την πλάκα του τάφου. Εντυπωσιακές οι αδελφές του Λαζάρου. Προσκυνούν τον Κύριο έχοντας στα πρόσωπά τους χαραγμένη την άφατη λύπη τους. Ωραία παρατηρήθηκε, πως «όλοι οι εικονιζόμενοι αποτελούν, απλά και μόνο, διαφορετικές αποχρώσεις και ψυχολογικές διαβαθμίσεις του ίδιου συναισθήματος, της ίδιας ψυχολογικής κατάστασης – της βαθειάς ευλάβειας μπροστά στο γεγονός: από την ήρεμη κίνηση των Αποστόλων ως το γεμάτο αυταπάρνηση οδυρμό της Μαρίας» (Εικόνες της κρητικής τέχνης… σ. 364).
Έτσι η εικόνα μας εκτός από το θεϊκό της στοιχείο έχει και το ανθρώπινο. Άλλες εικόνες, όπως της Αναλήψεως, της Αναστάσεως κ.α. έχουν κρυμμένο το μυστήριό τους και φανερό το συμβολικό τους χαρακτήρα. Εδώ τα πράγματα είναι κατανοητά και φανερά. Ο Ουσπένσκι που λέει αυτά, συνοψίζει· «Η εικόνα μεταδίδει την εξωτερική, φυσική πλευρά του θαύματος, κάνοντάς την προσιτή στην ανθρώπινη αντίληψη και έρευνα,, όπως όταν τελέστηκε το θαύμα και όπως ακριβώς αναφέρεται στα Ευαγγέλια».
Η παράσταση συγκινεί με τα πρόσωπα των Εβραίων που έτρεξαν να παρηγορήσουν τις πονεμένες αδελφές του Λαζάρου. Γίνονται αυτόπτες μάρτυρες του θαύματος και πολλοί «θεασάμενοι α εποίησεν ο Ιησούς, επίστευσαν εις αυτόν».
Η εικόνα της Έγερσης του Λαζάρου μας προτρέπει να θυμηθοὐμε τα βαρυσήμαντα λόγια του Κυρίου· «Εγώ ειμί η ανάστασις και η ζωή. Ο πιστεύων εις εμέ, καν αποθάνη, ζήσεται· και πας ο ζων και πιστεύων εις εμέ ου μη αποθάνη εις τον αιώνα» (Ιω. 11, 25-26).